Kodeks pracy jest aktem prawnym, który między innymi reguluje kwestie rozkładu czasu pracy, w tym pracy w godzinach nadliczbowych. Często zdarza się, że pracownicy wykonują swoje obowiązki ponad dobową normę, oczekując dodatkowego wynagrodzenia. Sprawdźmy jak w świetle prawa wyglądają przepisy dotyczące rozliczania nadprogramowego czasu pracy i kto może otrzymać dodatek za nadgodziny.
W poniższym artykule dowiesz się między innymi:
- Czym według KP są nadgodziny w pracy?
- Komu i na jakich zasadach przysługuje dodatek za nadgodziny?
- Ile wynosi wynagrodzenie pracownika wynikające z nadgodzin?
Nadgodziny w Kodeksie pracy
Według Kodeksu pracy, praca w podstawowym systemie czasu pracy wynosi 8 godzin dziennie i 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Natomiast przedłużony dobowy wymiar czasu pracy to zazwyczaj 12 godzin. Wszelkie odstępstwa od tej normy nazywamy nadgodzinami. Art. 151 § 1 Kodeksu pracy tłumaczy to pojęcie, jako pracę wykonywaną ponad obowiązujące normy czasu pracy i realizowanie powierzonych obowiązków w nadgodzinach, wynikające z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy w danym zakładzie pracy. Dokładny wymiar czasu pracy, obowiązujący pracownika zawiera się w zawartej umowie o pracę.
Kiedy dopuszcza się pracę w godzinach nadliczbowych?
W Kodeksie pracy znajdziemy dwa rozwiązania, które dopuszczają pracę w godzinach nadliczbowych:
- W przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia, środowiska albo usunięcia awarii.
Ten przypadek dotyczy losowych sytuacji, które mogą wynikać z niesprawności urządzeń firmowych, usterek budowlanych ale również klęsk naturalnych - powodzi czy pożaru.
- Jeśli występują szczególne potrzeby pracodawcy.
Chodzi tutaj o nagłe sytuacje związane np. z absencją pracowników i tymczasowymi brakami kadrowymi, zwiększoną ilością zwolnień lekarskich itp.
Zgodnie z prawem, pracodawca powinien najpierw spróbować przewidzieć pewne sytuacje i zorganizować zastępstwo za pracownika, aby zapobiec braków kadrowych lub spowolnienia pracy. Nie zawsze jednak pracodawcy stosują się w pełni do przepisów i zdarza się, że informują pracownika o obowiązku pozostania dłużej w pracy częściej, niż jest to realnie konieczne.
W celu zapobiegania takich sytuacji, przepisy wprowadziły limit nadgodzin obowiązujący pracodawcę w ciągu roku. Maksymalna liczba godzin nadliczbowych (w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy), nie może być wyższa niż 150 godzin. Dopuszcza się jednocześnie ustalenie innej ilości godzin w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie lub umowie.
Rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych - czas wolny lub dodatek za nadgodziny
Za pracę w nadgodzinach (ponad obowiązującą normę czasu pracy), przysługuje pracownikowi prawo do rekompensaty w formie dodatkowego czasu wolnego lub wypłaty pieniężnej.
Czas wolny
Sposób rozliczania czasu wolnego za nadgodziny zależy od tego, kto będzie inicjatorem tego rodzaju rozliczenia i wyjdzie z wnioskiem o udzielenie czasu wolnego za nadgodziny - czy będzie to pracownik czy pracodawca.
- W przypadku jeśli to pracownik poprosi o rekompensatę w postaci czasu wolnego, to jest on udzielany na pisemny wniosek pracownika w takim samym wymiarze, ile wynosiły godziny nadliczbowe (czyli 1:1). Warto pamiętać, że czas wolny, przysługuje również poza okresem rozliczeniowym, w którym były przepracowane godziny nadliczbowe.
- Jeśli to pracodawca wychodzi z inicjatywą – wymiar czasu wolnego, powinien być o połowę wyższy, niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych i wynosić 150% wymiaru nadgodzin (czyli 1:1,5). Pracodawca musi udzielić w tym wypadku czas wolny od pracy, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, nie powodując przy tym obniżenia normalnego wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Należy mieć na uwadze fakt, że jeżeli skorzystamy z czasu wolnego, to pracodawca nie płaci za nadgodziny. Wyjątkiem są osoby wykonujące pracę poza zakładem pracy, dopuszcza się wtedy wyjątkowo wypłatę ryczałtu.
Wynagrodzenie za nadgodziny - ile płatne?
Oprócz normalnego wynagrodzenia za nadgodziny, pracownikowi przysługuje prawo do wypłaty dodatku w wysokości podstawy wynagrodzenia - 100% lub 50% - w zależności od tego, w jaki dzień wystąpiła praca w nadgodzinach. Zatem, jak są płatne nadgodziny? Więcej o rozliczeniu wynagrodzenia znajdziesz w dalszej części artykułu.
Normalne wynagrodzenie
Zacznijmy od tego, co kryje się pod pojęciem normalnego wynagrodzenia za pracę. Jest to inaczej praca wykonywana w sposób stały w przyjętym okresie rozliczeniowym. Jest to wynagrodzenie zasadnicze, wynikające z jego osobistego zaszeregowania, które jest określone konkretną stawką godzinową lub miesięczną. Normalne wynagrodzenie może zawierać również inne składniki wynagrodzenia, może być to premia, dodatek funkcyjny, dodatek za pracę np. w porze nocnej, dodatek stażowy i inne.
Jak obliczyć normalne wynagrodzenie?
W celu obliczenia normalnego wynagrodzenia należy dodać stałe składniki wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale (wynikające z jego osobistego zaszeregowania), następnie podzielić otrzymaną kwotę przez wymiar czasu pracy (w miesiącu), wtedy też otrzymamy stawkę za jedną godzinę pracy. Otrzymany wynik należy pomnożyć przez liczbę przepracowanych godzin nadliczbowych.
Pani Anna otrzymuje stałe wynagrodzenie w kwocie 4000 złotych (miesięcznie). Dostaje również dodatek stażowy w wysokości 250 zł. Pracuje w podstawowym systemie czasu pracy – 8 godzin dziennie przez 5 dni w tygodniu.
W czerwcu 2023 roku do przepracowania było 168 godzin. Pani Anna została poproszona o zostanie dłużej w pracy dwa razy po 3 godziny.
(4000 zł + 250 zł ) : 168 = 25,30 zł (za 1 godzinę nadliczbową)
25,30 zł x 6 = 151,80 zł – podstawa do obliczenia dodatku za godziny nadliczbowe
Dodatek za nadgodziny
O dodatku za nadgodziny w pracy, mówimy wtedy, gdy pracownik wykonuje powierzone obowiązki ponad obowiązującą go normę czasu pracy. Zasady wypłacania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych reguluje dokładnie art. 151 Kodeksu pracy, który przewiduje dwie możliwości:
Wypłata dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w 100% (wynagrodzenia zasadniczego), w przypadku pracy:
- w nocy,
- w niedziele i święta (jeśli z założenia nie są dla pracownika dniami pracy),
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Prawo do dodatku mają również pracownicy za każdą godzinę pracy nadliczbowej wykonaną w wyniku przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Wypłata dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w 50% (wynagrodzenia zasadniczego), przysługuje w przypadku pracy:
- w każdym dniu, nie obejmującym zasad wypłaty dodatku w wysokości 100%.
Jak obliczyć dodatek za nadgodziny?
Pan Tomasz zarabia 5 000 zł miesięcznie. W czerwcu 2023 roku przepracował 168 h, według nominalnego czasu pracy 29,8 zł/h. W piątek pracował dodatkowo 2 i niedzielę 8 godzin (jest to liczba przepracowanych godzin nadliczbowych), dlatego należy mu się 50% i 100% dodatku za nadgodziny.
Dodatek za pracę w piątek (50%) za 2 godziny to 29,80 zł x 2 h x 50% = 29,80 zł
Dodatek za pracę w niedziele (100%) za 8 godzin to 29,80 zł x 8 h x 100% = 238,40 zł
Suma dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych to 268,20 zł.
Kto nie może pracować w nadgodzinach?
Jak już wiemy, w wyniku szczególnych potrzeb pracodawcy, możemy zostać poproszeni o wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym dniu roboczym, jak i w weekendy oraz święta.
Przypominamy, że pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych, jeśli pracodawca tego wymaga.
Istnieją jednak wyjątki, które nie dopuszczają poszczególnych osób do pracy ponad określone normy czasu pracy. Chodzi przede wszystkim o osoby zatrudnione na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych. Ponadto, pracę w nadgodzinach nie mogą wykonywać:
- kobiety w ciąży,
- młodociani,
- osoby z niepełnosprawnościami (z wyjątkiem zatrudnionych przy pilnowaniu oraz pracowników ze zgodą na pracę ponadnormatywną),
- osoby opiekujące się dzieckiem do lat 4 (chyba, że sami wyrażą na to zgodę),
- pracownicy z zaświadczeniem lekarskim,
- pracownicy, u których stwierdzono objawy powstawania choroby zawodowej.
Należy pamiętać, że nadgodziny nie mogą być zaplanowane wcześniej, ani wpisane do grafiku czasu pracy pracownika. Praca w godzinach nadliczbowych jest definiowana jako doraźna i stosowana w wyjątkowych sytuacjach.
Sprawdź też artykuły na Firmove.pl:
1) Zasady korzystania z samochodu prywatnego w firmie
2) Limit dla ryczałtu 2024 – co musisz wiedzieć jako przedsiębiorca?
3) Kalkulator stawek ryczałtu
