Zdarza się, że pracodawcy przystępują do zwolnień grupowych z przyczyn niezależnych od pracowników. Wtedy też, pracownik może się ubiegać o odprawę pieniężną, która w związku z nagłym pozbawieniem zatrudnienia może okazać się krótkoterminową pomocą materialną. Wysokość odprawy pieniężnej jest jednak zależna od wielu czynników, podobnie jak warunki, które należy spełnić, aby ją otrzymać.
W poniższym artykule dowiesz się między innymi:
- Kiedy należy się odprawa?
- Kto i w jakich sytuacjach może się ubiegać o odprawę?
- Jakie są wyjątki, które wykluczają otrzymanie odprawy?
Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania umów z pracownikami
Kodeks Pracy nie zawiera zapisu, mówiącego o odprawie dla pracowników opuszczających zakład pracy. Dokument przewiduje kilka innych rodzajów odpraw, takich jak odprawa emerytalna, odprawa rentowa czy odprawa pośmiertna (dla osoby, która jest uprawniona do renty rodzinnej).
Informację o odprawie pieniężnej reguluje natomiast ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników z marca 2003 roku. Na mocy tego zapisu można określać, komu przysługuje odprawa z pracy.
Treści ustawy obejmują pracowników, z którymi został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn od niego niezależnych tzn. w ramach zwolnienia grupowego (art. 1 ustawy) lub zwolnienia indywidualnego (art. 10 ustawy). Przepisy te obowiązują jednak w określonych przypadkach, które regulują konkretne przepisy ustawy.
Czym jest odprawa za zwolnienie z pracy z przyczyn niedotyczących pracowników?
Do zwolnień grupowych zaliczamy sytuację, w której firma postanawia zaprzestać stosunków pracy z większą ilością pracowników. Z przyczyn leżących po stronie pracodawcy dotyczących zwolnienia grupowego może być kiepska sytuacja finansowa, likwidacja stanowiska pracy a nawet ogłoszenie upadłości. Zapewnienie odprawy pieniężnej dla pracowników ma za zadanie zrekompensować brak możliwości zarabiania przy nagłym zwolnieniu pracownika.
Odprawa po zwolnieniu z pracy jest świadczeniem pieniężnym, które ma charakter jednorazowy, a pracownik nabywa do niej prawo w ostatnim dniu rozwiązania stosunku pracy.
W przypadku braku zapłaty w dniu rozwiązania stosunku pracy, pracownik może ubiegać się o odsetki za opóźnienie i dochodzić swoich praw przed Sądem pracy.
Kiedy należy się odprawa pieniężna w ramach grupowego zwolnienia?
Zwolnienie grupowe występuje, kiedy pracodawca w ciągu 30 dni podejmuje się rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących większej grupy osób. Zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników. Jeżeli więc pracodawca zatrudnia ich mniej, odprawa dla pracownika nie zostanie wypłacona.
Zwolnienie może nastąpić również w drodze wypowiedzenia dokonanego na mocy porozumienia stron, wtedy też okres zwolnień nie może przekraczać 30 dni, a zwolnienie musi obejmować co najmniej:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10 % pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę jest to, że powyższe przepisy dotyczące zwolnień grupowych i wypłacania ekwiwalentu pieniężnego w postaci odprawy, dotyczą tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. W związku z tym każdy inny rodzaj umowy nie będzie podlegać wypłaceniu odprawy.
Wypłata odprawy przy zwolnieniu indywidualnym - czy to możliwe?
Istnieje przeświadczenie, że prawo do odprawy należy się wyłącznie pracownikom zwalnianym grupowo, natomiast świadczenie pieniężne jest możliwe również w przypadku indywidualnych zwolnień.
Aby otrzymać odprawę przy zwolnieniu indywidualnym w wyniku rozwiązania umowy o pracę, muszą zostać spełnione konkretne warunki:
- Pracodawca musi zatrudniać powyżej 20 pracowników w momencie składania pracownikowi wypowiedzenia.
- Rozwiązanie stosunku pracy musi dojść na mocy porozumienia stron lub w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę.
- Przyczyna rozwiązania umowy nie może leżeć po stronie pracownika, a leżeć po stronie pracodawcy. Wobec tego, prawa do odprawy nie uzyska pracownik, który został zwolniony z powodu np. braku efektywności lub niespełniania określonych obowiązków.
Staż pracy pracownika a wysokość odprawy pieniężnej
Prawo do uzyskania odprawy pieniężnej ma każdy pracownik zatrudniony u danego pracodawcy, spełniający powyższe warunki bez względu na długość okresu zatrudnienia. W obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego w postaci odprawy, w przypadku rozwiązania umowy o pracę, bierze się pod uwagę długość stażu pracy danego pracownika, zaczynając od jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Zgodnie z art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
- Jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata.
- Dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat.
- Trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Jak widać, im dłuższy jest staż pracy, tym odprawa przy zwolnieniu będzie dla pracownika korzystniejsza. Wynagrodzenie można otrzymać już po 2 latach pracy, jest to najkorzystniejsza opcja, która daje najwięcej czasu na pozyskanie nowego zatrudnienia. W tym wypadku odprawa 3 miesięczna jest możliwa po przepracowaniu dopiero 8 lat w zakładzie pracy.
Do stażu zakładowego pracownika wliczają się wszystkie okresy przepracowane u obecnego pracodawcy, jak również w wyjątkowych sytuacjach okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy (na zasadach wskazanych w art. 231 Kodeksu Pracy). W związku z tym, w przypadku ustania stosunku pracy i ponownego jej zawarcia z tym samym pracodawcą, staż pracy będzie wliczał się do wyliczenia wysokości odprawy.
Minimalne wynagrodzenie a odprawa dla pracownika w 2023 roku
Odprawa pracownicza z tytułu rozwiązania umowy o pracę wyliczana jest zgodnie z zasadami obliczania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a jej wysokość jest uzależniona oprócz stażu pracy, od wysokości miesięcznego wynagrodzenia.
W 2023 roku minimalne wynagrodzenie wynosi 3 490,00 zł. W związku z tym, maksymalna wysokość odprawy pieniężnej wyniesie 52 350,00 zł, ponieważ nie może przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.
Wypowiedzenie umowy o pracę za porozumieniem stron a odprawa
Prawo do odprawy przy zwolnieniu z pracy ma również pracownik, z którym dokonano wypowiedzenia umowy o pracę za porozumieniem stron. Ważne jest tutaj podkreślenie, że z chęcią zakończenia współpracy musi wyjść pracodawca, a nie pracownik.
Kolejna sytuacja, która dopuszcza możliwość odprawy jest dokonanie zmian w umowie i przekazanie umowy zmieniającej pracownikowi, w następstwie jej odrzucenia i rozwiązania stosunku pracy.
Kiedy nie należy się odprawa za zwolnienie z pracy?
Odprawę można otrzymać spełniając określone warunki. Podsumujmy więc, w jakich przypadkach pomimo rozwiązania stosunku pracy pracownik nie otrzyma świadczenia.
Biorąc pod uwagę ustawę z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy - odprawa dla pracownika nie należy się:
- przy zwolnieniach grupowych w firmach, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników,
- w przypadku zwolnienia indywidualnego, gdy umowa zostaje rozwiązana nie tylko z przyczyn leżących po stronie pracodawcy a również z winy pracownika lub gdy sam pracownik rozwiązuje umowę,
- jeśli pracownik był zatrudniony na podstawie umowy zlecenia lub umowy, był pracownikiem tymczasowym lub mianowanym,
- gdy stosunek pracy ustał w sposób naturalny w związku z upływem czasu, na jaki została ona zawarta.
Warto pamiętać, że roszczenie o odprawę pieniężną przedawnia się w ciągu 3 lat, ale świadczenie pieniężne można otrzymać kilkukrotnie w trakcie wykonywania zawodu.
