W przypadku niektórych profesji konieczne jest udowodnienie niekaralności oraz korzystania z pełni praw publicznych przez kandydata. Wymóg dotyczy wszelkich zawodów zaufania publicznego oraz związanych z bardzo dużą odpowiedzialnością. Nie każdy pracodawca może oczekiwać takiego zaświadczenia. Przepisy ściśle określają listę stanowisk, w przypadku których jest to konieczne. Jak uzyskać informację z Krajowego Rejestru Karnego i kto może złożyć wniosek? Wyjaśniamy wszelkie wątpliwości.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ Jakie profesje muszą spełniać wymóg niekaralności?
✔ Jak i gdzie złożyć wniosek o informację o niekaralności?
✔ Czy pracodawca może sprawdzić kandydata pod kątem niekaralności?
Wymóg niekaralności przy zatrudnianiu pracowników — czy jest to wymóg kwalifikowany?
Podjęcie pracy w niektórych zawodach, branżach i instytucjach wiąże się z koniecznością przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Najczęściej dotyczy to osób obejmujących posady w urzędach państwowych i samorządowych oraz w inspekcji kontroli skarbowej. Przedstawmy kilka przykładów.
Sędzią w Sądzie Rejonowym może zostać osoba, która nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Mówi o tym ustawa z 2011 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Nauczycielem mianowanym lub nauczycielem dyplomowanym nie mógł zostać wcześniej skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Przepis ten znajdziemy w ustawie z 1982 r. – Karcie Nauczyciela.
Kandydat na pracownika samorządowego nie mógł otrzymać prawomocnego wyroku sądowego za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Mówi o tym ustawa z 2008 r. o pracownikach samorządowych.
To oczywiście nie koniec. Wymóg niekaralności istnieje m.in. w stosunku do: policjantów, ochroniarzy, konwojentów, detektywów, przewodników i pilotów wycieczek oraz wychowawców kolonijnych.
Określone warunki w zakresie niekaralności stawia również Kodeks spółek handlowych. Osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo nie może piastować funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej. Nie może też zostać likwidatorem.
W przypadku niektórych zawodów konieczne jest cykliczne uzyskiwanie zaświadczeń o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Taka sytuacja dotyczy np. osób prowadzących kantory wymiany walut.
Czy pracodawca może sprawdzić potencjalnego pracownika w Krajowym Rejestrze Karnym?
Przepisy jasno określają przypadki, kiedy pracodawca może żądać przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Niemniej jednak w większości przypadków obowiązuje kanon danych, jakie uchodzą za niezbędne do przeprowadzenia procesu rekrutacji.
Kodeks Pracy w art. 22 jasno stwierdza, że pracodawca może poprosić kandydata o następujące informacje (zazwyczaj w formie kwestionariusza osobowego):
- imię i nazwisko;
- imiona rodziców;
- data urodzenia;
- miejsce zamieszkania lub adres do korespondencji;
- wykształcenie i kwalifikacje zawodowe;
- przebieg dotychczasowego zatrudnienia.
Wśród danych, których może żądać zatrudniający, Kodeks Pracy nie wymienia zaświadczenia o niekaralności. Jeśli potencjalny pracodawca uzależnia zatrudnienie danej osoby od przedłożenia takiego dokumentu, narusza dobra osobiste kandydata oraz dopuszcza się dyskryminacji. To z kolei może prowadzić do poważnych konsekwencji, również finansowych.
Warto zauważyć, że pracodawca może poprosić o złożenie zaświadczenia o niekaralności na podstawie innych przepisów. Może również żądać od kandydata przedstawienia takiej informacji, ale tylko w sytuacji, gdy rodzaj posady i właściwe przepisy na to zezwalają. We wszystkich pozostałych przypadkach jest to działanie zabronione i wiąże się z odpowiedzialnością karną.
Co grozi za przetwarzanie danych osobowych bez uzyskania stosownej umowy i pozwolenia? Osobie dopuszczającej się takiego czynu grozi kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 2.
Kiedy możliwe jest udzielenie informacji KRK pracodawcom?
Jak już wiadomo, nie każdy pracodawca może ubiegać się o wydanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego. Artykuł 6 KRK wymienia wszystkie podmioty uprawnione do uzyskania danych zgromadzonych w Rejestrze.
W tej grupie znajdują się pracodawcy, którzy mogą uzyskać informacje w zakresie niezbędnym dla zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów ustawy wynika wymóg niekaralności, korzystania z pełni praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Prawo do uzyskania informacji z KRK mają m.in.:
- terytorialne komisje wyborcze (w odniesieniu do kandydatów na radnych) oraz gminne komisje wyborcze (w przypadku kandydatów na wójta, burmistrza i prezydenta miasta);
- okręgowe komisje wyborcze (w odniesieniu do kandydatów na posłów i senatorów);
- Sądy w związku z prowadzonym postępowaniem oraz organom wykonującym orzeczenia w związku z postępowaniem karnym;
- Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służba Wywiadu Wojskowego, Policja, Straż Graniczna, Krajowa Administracja Skarbowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne.
Czy wydanie wniosku z KRK jest płatne?
Wydanie wniosku z Krajowego Rejestru Karnego jest płatne, a pobrana opłata stanowi dochód budżetu państwa. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2014 r. w sprawie opłat za wydanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego określa następujące kwestie:
- wysokość opłaty za wydanie informacji o osobie lub o podmiocie zbiorowym;
- wysokość opłaty za wydanie informacji o osobie lub o podmiocie zbiorowym w przypadku złożenia wniosku bądź zapytania za pośrednictwem systemu teleinformatycznego;
- sposób uiszczania opłat;
- sposób dokonywania zwrotu opłat.
Koszty takiego postępowania nie są wysokie. Opłata za wydanie informacji wynosi 30 zł. W przypadku złożenia wniosku lub zapytania za pośrednictwem systemu teleinformatycznego należy zapłacić jedynie 20 zł.
Jak wnieść opłatę? Można to zrobić w formie daniny sądowej, gotówką w kasie Ministerstwa Sprawiedliwości lub kasie Sądu, a także przelać na rachunek bankowy Ministerstwa Sprawiedliwości odpowiednią kwotę. Numer rachunku bankowego jest udostępniany w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Znaki opłaty sądowej można nabyć za pomocą samoobsługowego terminala płatniczego (wpłatomatu) lub przez stronę internetową wspomnianego ministerstwa, realizującą płatności sądowe.
Treść informacji wydawanych przez Krajowy Rejestr Karny
Informacja o konkretnej osobie sporządzona na podstawie danych osobowych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym zawiera następujące elementy:
- dane pozwalające na identyfikację osoby – imiona, nazwisko, nazwisko rodowe, data i miejsce urodzenia, imiona rodziców, nazwisko rodowe matki, adres zamieszkania, zawód, obywatelstwo i numer PESEL,
- dane, o które wnioskowano w zapytaniu lub informację, że dana osoba nie figuruje w Rejestrze,
- data wydania informacji,
- imię i nazwisko osoby upoważnionej do wydania informacji,
- pieczęć urzędowa.
Potwierdzenie niekaralności a równe traktowanie pracowników
Jak już wcześniej zostało powiedziane, prawo do uzyskania informacji z KRK przysługuje pracodawcy zatrudniającemu na stanowisko, w stosunku do którego prawo narzuca wymóg niekaralności i korzystania z pełni praw publicznych.
Ma to pozwolić na określenie uprawnień do wykonywania określonego zawodu, zajmowania konkretnego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Informacja jest udzielana w zakresie niezbędnym dla danej sytuacji. Pojawia się zatem pytanie, co zrobić w przypadku, kiedy taki wymóg nie wynika z przepisów, a pracodawca oczekuje zaświadczenia o niekaralności.
Tutaj można przywołać art. 183 Kodeksu Pracy, zgodnie z którym pracowników należy równo traktować w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, warunków zatrudnienia oraz dostępu do awansu i szkoleń. Wszystko to bez względu na wiek, płeć, rasę, religię, niepełnosprawność, przekonania polityczne, rodzaj zatrudniania etc. Równe traktowanie oznacza brak jakiejkolwiek dyskryminacji.
Zgodnie z powyższym, ustalenie przez pracodawcę wymogu niekaralności jako warunku zatrudnienia w sytuacji, kiedy przepisy takiego wymogu nie określają, stanowi naruszenie zasady o równym traktowaniu w zatrudnieniu. Zarzut może zostać odsunięty pod warunkiem, że pracodawca udowodni, iż w danym przypadku niekaralność jest istotnym wymogiem zawodowym. W praktyce jednak zawsze istnieje ryzyko zakwestionowania takich wyjaśnień przez kandydata.
