Jak założyć spółkę akcyjną?

Spółka akcyjna jest kolejną omawianą przez nas formą prowadzenia działalności gospodarczej. W najnowszym wpisie wyjaśniamy, jak ją założyć, a także: czym się charakteryzuje, jakie są jej organy oraz jakie są jej zalety i wady. Gorąco zachęcamy do lektury!

Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ czym charakteryzuje się spółka akcyjna;
✔ jakie organy ma spółka akcyjna;
✔ jak założyć spółkę akcyjną.

Spółka akcyjna (obowiązuje również zapis “S. A.” i “SA”) co do zasady zajmuje się działalnością gospodarczą charakteryzującą się wysokim zapotrzebowaniem na kapitał inwestycyjny i wyspecjalizowaną wiedzę. Umożliwia bowiem pozyskiwanie kapitału od szerokiego kręgu inwestorów, którzy stają się akcjonariuszami. Nie zajmują się oni jednak zarządzaniem samą spółką, gdyż robią to osoby zasiadające w zarządzie spółki, które często posiadają specjalistyczną wiedzę w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej.

Wynika to z następujących cech spółki akcyjnej:
• rozdzielenia funkcji właścicielskich i zarządczych w spółce;
• ograniczenia odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki;
• swobodnej zbywalności akcji spółki.

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową posiadającą osobowość prawną i kapitał zakładowy, utworzony z wkładów akcjonariuszy i podzielony na akcje (imienne lub na okaziciela) stanowiące podstawę nabycia przez niego praw. Spółka ma prawa do emisji akcji na giełdach papierów wartościowych.

Z zapisów Kodeksu spółek handlowych można wywnioskować, że do stworzenia tego typu spółki konieczna jest w zasadzie tylko jedna osoba. Oczywiście taka sytuacja ma jednak miejsce bardzo rzadko. Jej przeznaczeniem jest bowiem zebranie środków od wielu akcjonariuszy w celu połączenia sił.

Jedynym ograniczeniem w tym zakresie jest jedynie zastrzeżenie, że jedynym założycielem nie może być jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Ze względu na specyfikę działalności, spółki akcyjne są jednymi z rzadziej wybieranych form prowadzenia działalności gospodarczej. Stanowią bowiem zaledwie 2% wszystkich spółek kapitałowych i 1,7% wszystkich spółek w Polsce.

Dochody spółki opodatkowane są podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT), którego stawki wynoszą 19% lub 9% (stawka preferencyjna dla firm, których wartość przychodu ze sprzedaży wraz z kwotą podatku VAT nie przekroczyła w poprzednim roku kwoty będącej równowartością w złotych 2 miliardów euro.

Jak założyć spółkę akcyjną krok po kroku?

Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych, do powstania spółki akcyjnej potrzebne jest:
• zawiązanie spółki;
• wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zakładowego;
• ustanowienie zarządu i rady nadzorczej spółki;
• wpis do rejestru.

Do zawiązania spółki akcyjnej konieczne jest:
• zawarcie umowy założycielskiej, czyli tak zwanego aktu założycielskiego;
• podpisanie statutu przez założycieli spółki.

Z chwilą zawiązania spółki powstaje spółka akcyjna w organizacji, która ma zdolność prawną i może:
• nabywać we własnym imieniu prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe);
• zaciągać zobowiązania;
• pozywać i być pozywaną.

Zawiązując umowę spółki akcyjnej akcjonariusze zobowiązują się do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu. Aby to zrobić, decydują się wnieść wkłady, a także współdziałać w inny określony sposób.

Akt założycielski stanowi podstawę funkcjonowania spółki akcyjnej i jej organów. Powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego:
• w jednym egzemplarzu, jeśli akcjonariuszami mają być sami założyciele spółki;
• w więcej niż jednym egzemplarzu, w przypadku, gdy krąg akcjonariuszy ma być szerszy od kręgu założycieli, albo gdy do zawiązania spółki koniecznie są dodatkowe czynności, na przykład, gdy wkład do spółki ma być niepieniężny.

Statut spółki akcyjnej jest głównym elementem umowy założycielskiej tego typu spółki. Zawarte w nim postanowienia określają przede wszystkim organizację spółki oraz prawa udziałowe akcjonariuszy w spółce. Wiążą one wszystkich akcjonariuszy, w tym także tych, którzy nabyli akcje spółki wtórnie i nie wyrażali zgody na takie brzmienie statutu.

Statut spółki akcyjnej musi zawierać:
• firmę spółki, która może być dowolna, ale musi zawierać oznaczenie “spółka akcyjna” (dopuszczone jest również “SA” oraz “S. A.”);
• siedzibę spółki lub jej organu zarządzającego;
• przedmiot działalności spółki;
• wysokość kapitału zakładowego, który musi wynosić co najmniej 100 tysięcy złotych;
• kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem spółki oraz terminy i wysokości wpłat;
• wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne czy na okaziciela (wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz);
• nazwiska i imiona albo firmy założycieli (osób, które podpisały statut);
• liczbę członków zarządu i rady nadzorczej lub ich minimalną oraz maksymalną liczbę.

Poza powyższymi postanowieniami, statut (pod rygorem bezskuteczności wobec spółki) powinien zawierać również
:
• postanowienia dotyczące liczby i rodzajów uczestnictwa w zysku lub podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw (czyli tak zwanych praw partycypacyjnych);
• wszelkie związane z akcjami obowiązki świadczenia na rzecz spółki poza obowiązkiem wpłacenia należności na akcje;
• wszelkie związane z akcjami obowiązki świadczenia na rzecz spółki poza obowiązkiem wpłacenia należności na akcje;
• postanowienia dotyczące warunków i sposobu umorzenia akcji;
• możliwość przyznania indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi osobistego uprawnienia;
• przybliżoną (lub całościową) wielkość wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem ustaloną na dzień utworzenia spółki.

Wniesienie wkładu (pieniężnego lub niepieniężnego, czyli aportu) na pokrycie kapitału zakładowego jest elementem niezbędnym do założenia spółki akcyjnej. Termin oraz wysokość wpłat na akcje określa się według następujących zasad:
• akcje obejmowane za wkłady pieniężne powinny być opłacone przed zarejestrowaniem spółki co najmniej jedną czwartą ich wysokości nominalnej;
• akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki;
• jeśli akcje obejmowane są za wkłady niepieniężne lub niepieniężne oraz pieniężne, to kapitał zakładowy powinien być pokryty w co najmniej jednej czwartej wysokości;
• jeśli akcje obejmowane są po cenie wyższej od ich wartości nominalnej, nadwyżka powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki.

Kolejną przesłanką konieczną do powstania spółki akcyjnej jest ustanowienie jej zarządu i rady nadzorczej. Z reguły ustanawiają je założyciele spółki, ale w statucie może zostać przewidziany inny sposób ich powoływania. Taką decyzję należy zamieścić w aktach o zawiązaniu spółki. W statucie nie powinno się jednak umieszczać imion i nazwisk członków zarządu i rady nadzorczej, gdyż w przypadku zmian składu osobowego organów spółki będzie wtedy potrzebna zmiana jej statutu.

Spółka akcyjna podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców KRS. Wniosek o wpis spółki do tego rejestru powinien być złożony w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia jej statutu. Powinien zawierać:
• firmę, siedzibę i adres spółki albo adres do doręczeń;
• przedmiot działalności spółki;
• wysokość kapitału zakładowego;
• liczbę i wartość nominalną akcji;
• wysokość kapitału docelowego (jeżeli statut to przewiduje);
• liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania;
• określenie, jaka część kapitału zakładowego została pokryta przed zarejestrowaniem;
• nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki;
• nazwisk i imiona członków rady nadzorczej;
• wyraźne zaznaczenie, jeśli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne;
• czas trwania spółki (jeśli jest oznaczony);
• oznaczenie pisma przeznaczonego do ogłoszeń spółki (jeśli statut je przewiduje);
• wyraźne zaznaczenie, czy określonym akcjonariuszom przyznano uprawnienia osobiste lub tytułu uczestnictwa w dochodach lub majątku spółki niewynikających z akcji (jeśli statut spółki to przewiduje).

W przypadku jednoosobowej spółki akcyjnej, oprócz wyżej wymienionych danych, we wniosku należy również umieścić imię i nazwisko albo firmę i siedzibę oraz adres jedynego akcjonariusza, a także wzmiankę, że jest on jedynym akcjonariuszem spółki.

Do zgłoszenia spółki należy także dołączyć:
• statut spółki;
• akty notarialne o zawiązaniu spółki i objęciu akcji;
• oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem;
• potwierdzony przez bank lub firmę inwestycyjną dowód wpłaty na akcje, dokonanej na rachunek spółki w organizacji;
• dokument stwierdzający ustanowienie organów spółki;
• zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez właściwy organ władzy publicznej, jeśli są wymagane do powstania spółki.

Z chwilą wpisu do rejestru spółka uzyskuje osobowość prawną.

Jakie prawa i obowiązki mają akcjonariusze spółki akcyjnej?

Akcjonariuszami spółki akcyjnej mogą być:
• osoby fizyczne;
• osoby prawne;
• jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale mające zdolność prawną.

W poniższej tabeli przedstawiamy prawa i obowiązki akcjonariuszy:

Organy spółki akcyjnej

Spółka akcyjna jest osobą prawną i działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i statucie.

Do jej organów należą:
• zarząd;
• rada nadzorcza;
• walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Zarząd spółki akcyjnej

Zarząd spółki akcyjnej to organ kierujący bieżącą działalnością spółki, a także reprezentujący ją na zewnątrz.

Prowadzenie spraw spółki polega na podejmowaniu wszelkich czynności mieszczących się w zakresie działalności spółki. Sprowadza się zatem do podejmowania bieżących decyzji gospodarczych spółki oraz zwoływania walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

Rada nadzorcza i walne zgromadzenie nie mogą wydawać zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.

Prawo do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych oraz pozasądowych spółki. Do wyjątków należy tutaj zaliczyć jedynie reprezentację spółki w czynnościach dotyczących stosunków umownych łączących członka zarządu ze spółką oraz w sporach między członkiem zarządu lub spółką. W takiej sytuacji spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub powołany przez walne zgromadzenie pełnomocnik.

Zarząd jest powoływany przez radę nadzorczą (jeśli statut spółki nie stanowi inaczej). Członkiem zarządu może zostać tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jego kadencja nie może być dłuższa niż 5 lat. Jeśli zarząd spółki jest wieloosobowy, w statucie można określić, że jeden z jego członków pełni funkcję prezesa zarządu z określonymi uprawnieniami w zakresie kierowania pracami zarządu, a także z głosem decydującym w przypadku równości głosów.

Rada nadzorcza spółki akcyjnej

Rada nadzorcza to jeden z organów spółki akcyjnej, którego ustanowienie jest jednym z warunków jej powstania. Wynika bowiem z rozdzielenia funkcji właściciela oraz osoby sprawującej kontrolę nad spółką.

Składa się z co najmniej trzech członków, z których jedna najczęściej pełni funkcję przewodniczącego. Kadencja każdego z nich nie może przekraczać okresu 5 lat. Powołuje i odwołuje ich walne zgromadzenie (jeśli statut spółki nie przewiduje innego trybu). Nie może nim być osoba, która jest jednocześnie członkiem zarządu, prokurentem, likwidatorem, kierownikiem oddziału lub głównym księgowym.

Do jej zadań należy:
• sprawowanie kontroli nad funkcjonowaniem spółki;
• ocena sprawozdań finansowych i sprawozdań zarządu z działalności spółki;
• ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia strat;
• udzielanie członkom organów absolutorium z wykonania przez nich obowiązków;
• powoływanie i odwoływanie członków rady nadzorczej;
• zawieszanie w czynnościach poszczególnych członków zarządu (z ważnych powodów);
• decydowanie o zbyciu lub wydzierżawieniu przedsiębiorstwa, nabywaniu oraz zbywaniu nieruchomości;
• emisja obligacji;
• decydowanie o nabywaniu akcji własnych.

Aby prawidłowo wypełniać swoje funkcje kontrolne, rada nadzorcza może:
• badać wszystkie dokumenty;
• żądać od zarządu sprawozdań i wyjaśnień;
• dokonywać rewizji stanu majątkowego spółki.

Kolejnym organem koniecznym do założenia spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy. Może ono wykonywać ostateczną kontrolę organizacyjną spółki, ponieważ decyduje o składzie osobowym pozostałych organów i wykorzystaniu zysku spółki.

Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki przysługuje:
• uprawnionym z akcji imiennych i świadectw tymczasowych;
• zastawnikom i użytkownikom akcji, którym przysługuje prawo głosu;
• akcjonariuszom uprawnionym z akcji na okaziciela.

Jak przebiega likwidacja i rozwiązanie spółki akcyjnej?

Wraz z chwilą otwarcia likwidacji spółka akcyjna zachowuje osobowość prawną jako osoba prawna w likwidacji.

Rozwiązanie spółki może nastąpić w wyniku:
• zaistnienia przewidzianych w statucie sytuacji, na przykład upłynięcia oznaczone w umowie czasu trwania spółki, brak koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej czy osiągnięcie celu, w jakim spółka powstała;
• uchwały walnego zgromadzenia (jeśli statut nie stanowi inaczej), którą podjęto większością ¾ głosów;
• upadłości spółki – jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego, z chwilą wykreślenia z rejestru;
• spełnienia innych warunków wymienionych w Kodeksie spółek handlowych, na przykład na mocy orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej.

Likwidację spółki akcyjnej przeprowadzają likwidatorzy, którzy podejmują czynności likwidacyjne (przygotowawcze i właściwe). W ramach tych czynności muszą:
• zakończyć bieżące interesy spółki;
• upłynnić majątek spółki;
• wypełnić jej zobowiązania;
• podzielić pozostały majątek między akcjonariuszy spółki.

Księgowość w spółce akcyjnej

Spółki akcyjne nie mają wyboru pomiędzy księgowością uproszczoną a pełnymi księgami rachunkowymi. Obowiązkowo muszą prowadzić pełne księgi rachunkowe.

Musi być w nich ewidencjonowana każda (nawet najmniejsza) operacja, która dotyczy majątku firmowego, na przykład wypłata środków z konta firmowego do kasy. Musi z nich ponadto jasno wynikać, jakim obecnie spółka dysponuje kapitałem zakładowym.

Spółka akcyjna jest także zobowiązana do posiadania księgi akcyjnej, w której wskazuje się akcje, ich rodzaje oraz właścicieli. Zapisy w księdze akcyjnej muszą pokrywać się z zapisami na kontach kapitału.

Kolejnym obowiązkiem księgowym, jaki stoi przed spółką akcyjną, jest utworzenie kapitału zapasowego, będącego zabezpieczeniem na wypadek odnotowywania rocznych strat zamiast zysków.

Z uwagi na dużą ilość dokumentów (często od kilkunastu do kilkuset czy kilku tysięcy miesięcznie), czyli między innymi faktur VAT i paragonów, i konieczność ewidencjonowania każdej operacji (a przez to ogromnego nakładu pracy na to przeznaczanego) prowadzenie księgowości przez właściciela spółki jest praktycznie niemożliwe. Dodatkowym obowiązkiem jest sporządzanie i składanie sprawozdań finansowych i przygotowywanie raportów (na przykład dla banków). Z tych powodów wiele spółek akcyjnych ma swój własny dział księgowy w firmie, który korzysta z różnego typu programów księgowych, połączonych zazwyczaj z innymi modułami, na przykład magazynowym lub kadrowym. Niektóre spółki akcyjne korzystają z usług biura rachunkowego, co niestety niesie jednak za sobą dodatkowe koszty.

Opodatkowanie w spółce akcyjnej

Zyski osiągane przez spółkę akcyjną są opodatkowane podwójnie:
• najpierw dochód (nadwyżka przychodów nad kosztami) spółki akcyjnej podlega opodatkowaniu podatkiem od osób prawnych (CIT) według stawki wynoszącej 9% lub 19%;
• po opodatkowaniu podatkiem CIT zysk można wypłacić jako dywidenda, przez co wspólnicy zobowiązani są odprowadzić podatek od osób fizycznych (PIT), według stawki wynoszącej 19% wartości wypłaconej dywidendy.

Wypłata dywidendy wspólnikom spółki akcyjnej może być pod pewnymi warunkami zwolniona z opodatkowania.

Najprostszym sposobem na uniknięcie podwójnego opodatkowania jest po prostu niewypłacanie zysku wspólnikom. Wada tego rozwiązania jest oczywista.

Często stosowanym rozwiązaniem tego problemu jest świadczenie na rzecz spółki różnych usług (na przykład marketingowych lub doradczych), w zamian za co spółka (zamiast dywidendy) wypłaca wspólnikom wynagrodzenie. Może być ono zaliczone przez spółkę do kosztów podatkowych i w konsekwencji zmniejszyć wartość koniecznego do zapłaty podatku CIT. Takie operacje jednak często znajdują się na celowniku urzędu skarbowego. Są przez to ryzykowne, zwłaszcza, gdy trudno udowodnić, że wspólnicy rzeczywiście wykonywali tego typu usługi.

Czasem jako rozwiązanie problemu podwójnego opodatkowania wskazuje się przekształcenie spółki akcyjnej w komandytową. Jest on jednak polecany jedynie akcjonariuszom spółek nienotowanych na giełdzie, w których tych akcjonariuszy jest niewielu.

Akcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki akcyjnej, chyba, że jednocześnie pełnią funkcję członka zarządu. Mogą oni bowiem, zgodnie z ordynacją podatkową, zostać zobowiązani do zapłaty podatków, których spółka nie jest w stanie uregulować. Członek zarządu może uchylić się od tej odpowiedzialności tylko wtedy, gdy udowodni, że w odpowiednim czasie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wykaże, że niezłożenie tego wniosku nastąpiło nie z jego winy.

Rodzaje i charakterystyka akcji w spółce akcyjnej

Akcje są papierami wartościowymi emitowanymi przez spółkę akcyjną, które mają charakter udziałowy i nadają ich posiadaczowi prawa o charakterze majątkowym oraz niemajątkowym.

Akcje zazwyczaj kojarzą się wielu osobom z Giełdą Papierów Wartościowych, na której są nabywane i sprzedawane jako instrument inwestycyjny mający na celu uzyskanie jak największego zysku. W rzeczywistości pełnią one jednak znacznie więcej funkcji.

Możemy wyróżnić kilka rodzajów akcji, które dość mocno różnicą wynikające z ich posiadania uprawnienia i obowiązki:
• imienne i na okaziciela;
• pieniężne i niepieniężne;
• zwykłe, uprzywilejowane i nieme.

Najbardziej istotnym z podziałów akcji jest pierwszy z wymienionych powyżej.

Akcjonariusz posiadający akcje imienne jest w dokumentach wymieniony z imienia oraz nazwiska. Co do zasady ma prawo ich zbycia, ale może być ono ograniczone na kilka sposobów, na przykład poprzez statut spółki lub ustawę. Aby przenieść akcję imienną na inny podmiot, konieczne jest do tego pisemne oświadczenie.

Akcje imienne mogą zostać wydane, nawet w sytuacji, gdy nie zostały jeszcze opłacone w pełni. Wystarczy wpisać w dokumencie, jaka kwota została do tej pory wniesiona.

Akcje na okaziciela są bezosobowe. Wszelkie uprawnienia z nich wynikające przysługują po prostu z tytułu ich posiadania. Aby je otrzymać należy jednak uiścić już pełną opłatę (w przeciwieństwie do akcji imiennych). Jeśli dokonano wpłaty częściowe, można otrzymać jedynie imienne świadectwo tymczasowe.

Obrót tego typu akcjami nie może być w żaden sposób ograniczony, a do ich przeniesienia wystarczy tylko fizyczne przekazanie.

Akcje pieniężne to wszelkie akcje pokryte środkami pieniężnymi. Jeśli są to zarazem akcje imienne, w momencie ich objęcia wystarczy pokryć zaledwie 25% ich wartości nominalnej.

Z kolei akcje niepieniężne, zwane również aportowymi, obejmowane są przez wkłady niepieniężne. Muszą one jednak mieć charakter akcji imiennych i nie mogą być zbywane do czasu zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie akcjonariuszy sprawozdania za rok obrotowy, w którym zostały pokryte.

Akcje zwykłe nadają równe prawa ich posiadaczom. Prawa te mogą dotyczyć na przykład udziału w podziale zysku czy ilości głosów na walnym zgromadzeniu.

Akcje uprzywilejowane z kolei nadają ich posiadaczom dodatkowe korzyści, takie jak na przykład większa wartość dywidendy (maksymalnie do wartości 150% dywidendy, którą otrzymują posiadacze akcji nieuprzywilejowanych), dodatkowe głosy na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (wynoszące maksymalnie równowartość dwóch głosów) czy udział w podziale majątku likwidowanej spółki.

Akcje uprzywilejowane muszą być imienne. Jeśli zostaną zbyte, tracą swoje przywileje i stają się akcjami zwykłymi.

Akcje nieme są szczególnym rodzajem akcji uprzywilejowanych. Ich posiadacze mogą otrzymać dywidendę przekraczającą 150% dywidendy przysługującej akcjom zwykłym. Dzieje się to jednak kosztem utraty prawa do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Mogą być wydawane na okaziciela, w przeciwieństwie do standardowych akcji uprzywilejowanych.

Spółka akcyjna – zalety i wady

Cechy przemawiające za i przeciw wyborowi tej formy prowadzenia działalności gospodarczej zamieściliśmy w poniższej tabeli.

Podsumowanie

Spółka akcyjna to rozwiązanie dla tych przedsiębiorców, którzy są zainteresowani zbieraniem środków finansowych od wielu akcjonariuszy i połączenie sił. Rzadko zatem spotyka się jednoosobowe działalności gospodarczej w formie spółki akcyjnej. Jednocześnie wprowadzono do polskiego prawa instytucję prostej spółki akcyjnej, w której ułatwiono wiele procedur. Wybór formy prowadzenia działalności gospodarczej ciągle zależy jednak od przedsiębiorcy. Warto przed tą decyzję rozważyć wszystkie „za” i „przeciw” każdej z opcji.

Źródło grafiki: https://unsplash.com/photos/wcWN29NufMQ