Unia Europejska dysponuje własnym budżetem, z którego finansowane są działania w ramach polityki regionalnej, zwanej również polityką spójności lub strukturalną. Ma ona na celu zmniejszenie różnic w rozwoju krajów i regionów. Prowadzi to do zwiększenia konkurencyjności poszczególnych krajów członkowskich, a w efekcie również i samej Unii. Jakie to fundusze i na co są przeznaczane? Tego dowiecie się z tego artykułu.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ czym są fundusze unijne;
✔ jakie są ich rodzaje;
✔ na co są wydawane;
✔ w jaki sposób są dzielone na poszczególne państwa Unii.
To, na co będą wydawane fundusze unijne, określane jest w tak zwanych Wieloletnich Ramach Finansowych, określanych co siedem lat.
Budżet Unii Europejskiej to w głównej mierze dochody pochodzące z państw członkowskich. Obecnie kształtuje się na poziomie około 1% dochodu narodowego brutto całej UE. Budżety roczne ustala się w oparciu o tak zwaną perspektywę finansową UE, a więc długoterminowy plan finansowy całej Wspólnoty.
Unia Europejska wydaje pieniądze za pośrednictwem:
• różnych funduszy (zwanych funduszami unijnymi, europejskimi lub strukturalnymi);
• programów finansowych;
• innych instrumentów finansowych.
fundusze unijne = fundusze europejskie = fundusze strukturalne
Rozwój gospodarczy wszystkich krajów członkowskich UE, zgodnie z celami zapisanymi w strategii “Europa 2020”, wspiera pięć głównych funduszy:
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;
• Europejski Fundusz Społeczny;
• Fundusz Spójności;
• Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
• Europejski Fundusz Morski i Rybacki.
Poprzez te fundusze Unia Europejska rozdysponowuje prawie połowę swojego budżetu, zaplanowanego na okres do 2020 roku. Pozostałą część środków przeznacza się na realizację celów specjalnych poprzez dodatkowe fundusze inwestycyjne, a więc między innymi:
• Fundusz Solidarności UE – stanowiący wsparcie w przypadku poważnych klęsk żywiołowych;
• Instrument Pomocy Przedakcesyjnej – przeznaczony na wsparcie dla krajów kandydujących i potencjalnych kandydatów do członkostwa w Unii Europejskiej.
Unia wprowadziła również cztery instrumenty finansowe:
• JASPERS oraz JASMINE – przeznaczone na wsparcie techniczne podczas przygotowywania dużych projektów infrastrukturalnych;
• JEREMIE – ułatwiający firmom z sektora MŚP dostęp do mikrofinansowania;
• JESSICA – wspierająca rozwój obszarów miejskich.
Rodzaje funduszy unijnych
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR, European Regional Development Fund – ERDF) został utworzony w 1975 roku podstawie art. 160 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Ma na celu wzmacnianie spójności gospodarczej i społecznej Unii Europejskiej poprzez korygowanie dysproporcji między poszczególnymi regionami.
W ramach tego funduszu współfinansowane są tak zwane “projekty twarde”, a więc między innymi te z zakresu:
• infrastruktury (np. budowa dróg i autostrad);
• ochrony środowiska (np. budowa oczyszczalni ścieków);
• inwestycji w turystykę, kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (np. modernizacja i renowacja zabytków);
• środowiska produkcyjnego i konkurencyjności przedsiębiorstw (np. zakup technologii);
• badań naukowych i rozwoju technologicznego;
• społeczeństwa informacyjnego (np. zapewnienie mieszkańcom poszczególnych regionów dostępu do internetu).
Fundusz Spójności (FS, Cohesion Fund – CF), zwany również Funduszem Kohezyjnym, został uchwalony w 1992 roku w ramach Traktatu z Maastricht. Formalnie przygotowany został przez rozporządzenie Rady UE z 16 maja 1994 roku. Głównym celem jego działania jest redukowanie dysproporcji gospodarczych oraz społecznych, a także promowanie zrównoważonego rozwoju. Skierowany jest do państw członkowskich, których Dochód Narodowy Brutto (DNB) na mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej wartości tego wskaźnika mierzonej dla całej UE.
Europejski Fundusz Społeczny (EFS, European Social Fund – ESF) został stworzony na mocy Traktatu Rzymskiego z 1997 roku (traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą). Ze środków tego funduszu współfinansowane są tak zwane “projekty miękkie”, przyczyniające się do zwiększenia stopy zatrudnienia, polepszenia jakości miejsc pracy i poprawy integracji na rynku pracy.
Oprócz trzech największych, wymienionych powyżej funduszy, funkcjonują również dwa dodatkowe, o mniejszych budżetach.
Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW, European Agricultural Fund for Rural Development – EAFRD) koncentruje się na wspieraniu przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiu rozwoju obszarów wiejskich poprzez realizację takich celów jak między innymi:
• poprawa konkurencyjności sektorów rolnictwa i leśnictwa;
• poprawa stanu środowiska naturalnego i terenów wiejskich;
• poprawa jakości życia na obszarach wiejskich;
• budowanie lokalnych zdolności zatrudnienia i dywersyfikacji.
Europejski Fundusz Rybacki (EFR, European Fisheries Fund – EFF) wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw członkowskich.
Na co wydawane są fundusze unijne?
W procesie rozdysponowywania środków finansowych Unia Europejska szczególny nacisk kładzie na wzrost gospodarczy, zatrudnienie i konkurencyjność.
Na realizację tych celów w latach 2014 – 2020 przyznano więcej środków niż te uwzględnione w poprzedniej perspektywie finansowej 2007 – 2013 (wzrost do poziomu 13% w porównaniu do 9% całości środków). Mniejszej nakłady finansowe zostaną przeznaczone na: spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną (spadek procentowego udziału w budżecie z 36% na 34% oraz zrównoważony wzrost i zasoby naturalne (również spadek z 43% do 39%). Na pozostałe wydatki przewidziano wyższe kwoty.
Ogółem na lata 2014 – 2020 przewidziano nieznacznie mniejsze środki w porównaniu do poprzedniego okresu (2007 – 2013): 960 miliardów euro wobec 994 miliardów.
Jedyną polityką finansowaną prawie w całości wyłącznie ze środków UE jest Wspólna Polityka Rolna, na którą zagospodarowano ponad 373 miliardy euro. Jest to aż 39% całości wydatków UE uwzględnionych w budżecie na lata 2014 – 2020. Ponad 277 miliardów z tych środków przeznaczono na wydatki związane z rynkiem oraz pomocą bezpośrednią, a 96 miliardów – na rozwój obszarów wiejskich.
Jak dzielone są środki unijne?
Najważniejszym kryterium, przyjętym przez Unię Europejską, przy podziale środków finansowych jest Produktu Krajowego Brutto per capita (na mieszkańca). Regiony klasyfikuje się w oparciu o poziom tego wskaźnika w odniesieniu do średniej unijnej:
| Poziom PKB na mieszkańca względem średniego poziomu unijnego |
Typ regionu |
|---|---|
| < 75% | słabo rozwinięty |
| 75% – 90% | średnio rozwinięty (w okresie przejściowym) |
| > 90% | bardziej rozwinięty |
Do regionów słabo rozwiniętych zaliczono:
• Estonię;
• Łotwę;
• Litwę;
• Polskę bez województwa mazowieckiego;
• Czechy bez Pragi;
• Słowację;
• Węgry bez rejonu Kozep;
• Rumunię bez Bukaresztu;
• Bułgarię;
• znaczną część Grecji;
• Południowe Włochy z Sycylią;
• Maltę;
• Portugalię bez Lizbony i Algarve;
• Hiszpanię bez Extremadury;
• zachodnią część Wielkiej Brytanii.
Poziom PKB na mieszkańca to jednak zaledwie jeden z wielu kryteriów podziału funduszy. Wielkość środków, jakie zostanie przyznanych danemu państwu, jest zawsze przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską.
Aby otrzymać pomoc unijną, każde państwo musi podpisać z Komisją Europejską tak zwaną Umowę Partnerstwa. Dokument ten określa strategię inwestowania środków europejskich w każdym kraju. Wyznacza cele strategiczne i priorytety inwestycyjne kraju, łącząc je z celami strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego.
Podział środków Unii Europejskiej w latach 2014 – 2020
Największymi beneficjentami unijnego wsparcia w latach 2014 – 2020 są:
• Polska (86,11 miliarda euro, czyli 19,1% całości środków);
• Włochy (44,45 miliarda euro – 9,91% całości);
• Hiszpania (39,88 miliarda euro – 9,85% ogółu).
Poziom dofinansowania dla Polski w odniesieniu do całości dostępnych środków jest zdecydowanie większy niż procentowy udział ludności polskiej w całej populacji Unii Europejskiej (a więc około 7,5%). Nie oznacza to jednak, że Polska znajduje się na szczycie listy w odniesieniu do kwoty dofinansowania w przeliczeniu na mieszkańca. W tej „klasyfikacji” przodują: Estonia, Słowacja i Litwa, a Polska znajduje się na szóstym miejscu.
Źródło: opracowanie własne
na podstawie https://cohesiondata.ec.europa.eu/overview
Podział środków UE w latach 2004 – 2013
Polska stała się członkiem UE 1 maja 2004 roku. Wraz z wejściem w struktury Wspólnoty musiała między innymi przygotować plan, w oparciu o który zostaną jej przekazane pomocowe środki finansowe z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych.
Dokumentem określającym wdrażanie funduszy Unii Europejskiej w pierwszych dwóch latach członkostwa Polski w UE był Narodowy Plan Rozwoju 2004 – 2006, zwany w skrócie NPR.
Łączna suma środków, jakie otrzymała Polska z Unii Europejskiej na realizację NPR, wyniosła 12,8 miliarda euro.
W latach 2007 – 2013 funkcję takiego dokumenty spełniały Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO), zwane również Narodową Strategią Spójności (w skrócie NSS).
Na ich realizację zaangażowanych zostało ponad 67,3 miliardy euro z unijnego budżetu.
