Polska jest największym z beneficjentów unijnych programów, realizowanych za pomocą funduszy unijnych. Jak nasz kraj korzysta z tych ogromnych środków, które od kilkunastu lat „płyną” do nas? Na co są przeznaczane? Sprawdzamy w naszym najnowszym artykule.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ jakie programy krajowe i regionalne realizowane są w Polsce ze środków unijnych;
✔ na jakich obszarach koncentrują się poszczególne program;
✔ jakie inne opcje mają polscy beneficjenci środków UE.
Przyznane Polsce środki unijne zostały i nadal są inwestowane w:
• infrastrukturę drogową i kolejową;
• innowacyjność i wsparcie przedsiębiorstw;
• ochronę środowiska i energetykę;
• projekty z dziedziny kultury, edukacji, zatrudnienia i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
Stolice województw oraz okalające je gminy z otrzymanych środków unijnych realizują wspólne projekty w zakresie dostępności komunikacyjnej. Finansowane są inwestycje w miastach, przede wszystkim te związane z kompleksową rewitalizacją, ekologicznym transportem miejskim czy gospodarką niskoemisyjną.
Bezzwrotne dotacje to nie jedyna forma wsparcia pochodząca z Unii Europejskiej. Wspólnota udostępnia również zwrotne instrumenty finansowe, takie jak pożyczki czy kredyty, z których mogą korzystać przedsiębiorcy i samorządy.
Perspektywa finansowa UE na lata 2014 – 2020 realizowana jest w Polsce poprzez:
• 6 krajowych programów operacyjnych, zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju;
• 16 programów regionalnych (po jednym dla każdego województwa), zarządzanych przez Urzędy Marszałkowskie poszczególnych regionów.
Realizacja każdego z programów operacyjnych (czy to krajowego czy regionalnego) ma na celu osiągnięcie określonych w nim celów. Te z kolei mają swoje odzwierciedlenie w strukturze oficjalnych dokumentów. Programy podzielono na osie priorytetowe (czyli cele główne programu, zwane czasem celami makro), a te z kolei na działania i poddziałania (a więc cele szczegółowe, czyli cele mikro).
Cele każdego z programów wymagają uszczegółowienia. Konkretne zapisy pojawiają się w dodatkowych dokumentach, zwanych Szczegółowymi opisami osi priorytetowych. Składają się one z:
• części ogólnej – opisującej zasady horyzontalne obowiązujące we wszystkich działaniach i podstawowe zasady realizacji programu;
• szczegółowego opisu poszczególnych osi priorytetowych, działań oraz poddziałań;
• załączników.
Programy krajowe
Spośród programów krajowych największa pula pieniędzy (bo aż prawie 60%) została przeznaczona na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Znacznie mniejsze środki skierowano na realizację projektów w ramach programów: Inteligentny Rozwój (niespełna 18,5%) oraz Wiedza Edukacja Rozwój (prawie 10,5%). W budżecie dla Polski przewidziano również fundusze na Program Operacyjny Polska Cyfrowa (5,5% całości środków) i Polska Wschodnia (4,1%).
Ponadto w Polsce realizowany jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (przeznaczono na niego 8,5 miliarda euro) oraz Program Rybactwo i Morze (na ten wydzielono 0,5 miliarda euro).
Źródło: opracowanie własne na podstawie
https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/zasady-dzialania-funduszy/fundusze-europejskie-w-polsce/
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Jest to największy program finansowany z funduszy europejskich w całej Unii Europejskiej.
O wsparcie mogą ubiegać się:
• zjednostki samorządu terytorialnego;
• zprzedsiębiorstwa realizujące cele publiczne;
• zadministracja publiczna;
• zsłużby publiczne inne niż administracja;
• zinstytucje ochrony zdrowia;
• zmałe, średnie i duże przedsiębiorstwa;
• zorganizacje społeczne i związki wyznaniowe.
Program Infrastruktura i Środowisko finansowany jest z trzech źródeł:
• Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
• Funduszu Spójności;
• środków krajowych.
Ze środków tego programu finansowane są różnego rodzaju projekty infrastrukturalne w ramach następujących obszarów wsparcia:
• Zmniejszenie emisyjności gospodarki;
• Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu;
• Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego;
• Infrastruktura drogowa dla miast;
• Rozwój transportu kolejowego w Polsce;
• Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach;
• Poprawa bezpieczeństwa energetycznego;
• Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury;
• Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia;
W programie przewidziano wykorzystanie zwrotnej formy wsparcia dla projektów ważnych z punktu widzenia zmniejszenia emisyjności gospodarki obszarów wsparcia. Dotyczy to działania 1.2 oraz poddziałań 1.3.2, 1.7.1 i 1.1.1.
Uszczegółowienie osi priorytetowych programu Infrastruktura i Środowisko znajduje się na oficjalnej stronie internetowej programu.
Program Operacyjny Inteligentny Rozwój
To największy w całej Unii Europejskiej program finansujący badania, rozwój oraz innowacje. Ma na celu wsparcie powstawania inwestycji na każdym etapie: od tworzenia koncepcji, poprzez przygotowanie prototypów i linii pilotażowych, aż po ich komercjalizację.
O wsparcie mogą ubiegać się przede wszystkim:
• małe i średnie przedsiębiorstwa;
• jednostki naukowe;
• konsorcja przedsiębiorstw oraz jednostek naukowych;
• instytucje otoczenia biznesu.
Program Inteligentny Rozwój finansowany jest z dwóch źródeł:
• Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
• środków krajowych.
Z racji tego, że jest programem jednofunduszowym, ma on charakter głównie inwestycyjny. Jakie obszary uzyskają wsparcie?
• Wsparcie prowadzenia prac B + R przez przedsiębiorstwa;
• Wsparcie otoczenia i potencjału przedsiębiorstw do prowadzenia działalności badawczo – rozwojowo – inwestycyjnej;
• Zwiększenie intensywności współpracy w ramach krajowego systemu innowacji;
• Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach;
• Wsparcie promocji oraz internacjonalizacji innowacyjnych przedsiębiorstw;
• Zwiększenie potencjału naukowo – badawczego;
• Zwiększenie potencjału kadrowego sektora badawczo – rozwojowego.
Uszczegółowienie osi priorytetowych programu Inteligentny Rozwój znajduje się na oficjalnej stronie internetowej programu.
Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój
Główne cele programu to:
• aktywizacja zawodowa bezrobotnych osób młodych (które nie ukończyły jeszcze 30. roku życia);
• wsparcie szkolnictwa wyższego;
• rozwój innowacji społecznych, mobilności i współpracy ponadnarodowej;
• reformy polityk publicznych w obszarach zatrudnienia, włączenia społecznego, edukacji, zdrowia i dobrego rządzenia.
Projekty w ramach tego programu operacyjnego realizowane są w dwóch podstawowych trybach: konkursowym i pozakonkursowym.
W trybie pozakonkursowym projekty realizowane są poprzez określonych beneficjentów, wskazanych w Szczegółowym Opisie Priorytetów Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.
Z kolei w trybie konkursowym o dofinansowanie mogą ubiegać się:
• jednostki samorządu terytorialnego (JST) i ich jednostki organizacyjne;
• stowarzyszenia i związki jst;
• administracja rządowa i jej jednostki podległe;
• organizacje pozarządowe, ich związki i federacje;
• podmioty ekonomii społecznej i ich federacje lub związki;
• samorząd gospodarczy i zawodowy;
• instytucje integracji i pomocy społecznej;
• samorząd gospodarczy i zawodowy;
• instytucje integracji i pomocy społecznej;
• instytucje rynku pracy;
• uczelnie i podmioty uczestniczące w kształceniu na poziomie wyższym;
• jednostki naukowe, w tym instytuty badawcze;
• jednostki B + R;
• przedsiębiorcy;
• podmioty opieki zdrowotnej;
• podmioty lecznicze.
W niektórych konkursach może zostać wprowadzone ograniczenie podmiotów uprawnionych do wnioskowania. Takie ograniczenie może dotyczyć między innymi:
• doświadczenia;
• kompetencji;
• formy prawnej, własnościowej lub organizacyjnej.
W dokumentacji konkursu każdorazowo publikowane są szczegółowe informacje na temat podmiotów uprawnionych do wnioskowania o wsparcie.
Program Wiedza Edukacja Rozwój finansowany jest ze środków:
• Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS);
• specjalnej linii budżetowej Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych (Youth Employment Initiative – YEI);
• własnych.
Główne obszary wsparcia w ramach tego programu to:
• Osoby młode na rynku pracy;
• Poprawa efektywności wybranych polityk publicznych;
• Rozwój szkolnictwa wyższego;
• Innowacje społeczne;
• Rozwój współpracy ponadnarodowej;
• Realizacja programów mobilności ponadnarodowej;
• Wsparcie dla obszaru zdrowia.
W programie przewidziano kilka form wsparcia:
• szkolenia ogólne i specjalistyczne;
• doradztwo, czyli pomoc i kierowanie rozwojem umiejętności lub kompetencji danej osoby w określonej dziedzinie związanej z wykonywanym zawodem;
• dotacje;
• instrumenty zwrotne (w tym pożyczki, poręczenia, social venture capital) dla podmiotów ekonomii społecznej;
• praktyki, staże, kursy;
• zatrudnienie subsydiowane – przedsiębiorcy mogą przyjąć dodatkowego pracownika bez obciążenia kosztami zatrudnienia, a pracownicy mają możliwość zdobycia doświadczenia zawodowego;
• programy mobilnościowe;
• badania i analizy.
W ramach programów mobilnościowych przewiduje się wsparcie na poziomie regionalnym oraz ponadnarodowym.
Wsparciem na poziomie regionalnym objęte są osoby z problemami na rynku pracy, którym udało się znaleźć zatrudnienie w odległości powyżej 50 kilometrów od miejsca zamieszkania. Przyjmuje ono formę dodatku lub grantu ułatwiającego nową organizację życia tak, aby umożliwiło to podjęcie i utrzymanie zatrudnienia.
Z kolei w wymiarze ponadnarodowym tego typu programy mają na celu nabycie oraz doskonalenie nowych umiejętności i kompetencji, jak również zdobycie doświadczenia zawodowego przez osoby na różnym etapie kształcenia lub kariery zawodowej.
Przykładami programów mobilnościowych są programy obejmujące:
• staże;
• praktyki;
• wymianę studentów i pracowników;
• job – shadowing.
Uszczegółowienie osi priorytetowych programu Wiedza Edukacja Rozwój znajduje się na oficjalnej stronie internetowej programu.
Program Operacyjny Polska Cyfrowa
Realizacja programu ma przyczynić się do:
• zwiększenia dostępności do Internetu;
• stworzenie przyjaznej dla obywatela e-administracji, dzięki której wiele spraw będzie można załatwić za pomocą komputera;
• upowszechnienie wiedzy i umiejętności korzystania z komputerów.
PO Polska Cyfrowa finansowany jest ze środków:
• Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
• środków krajowych.
O dotacje wystąpić mogą przede wszystkim:
• przedsiębiorstwa telekomunikacyjne;
• jednostki administracji rządowej oraz jednostki im podległe lub przez nie nadzorowane;
• jednostki naukowe;
• państwowe organizacje kultury;
• organizacje pozarządowe.
W dokumentacji konkursu każdorazowo publikowane są szczegółowe informacje na temat podmiotów uprawnionych do wnioskowania o wsparcie.
Obszary wsparcia, które realizowane jest w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, to:
• Powszechny dostęp do szybkiego Internetu;
• E-Administracja i otwarty rząd;
• Cyfrowe kompetencje społeczeństwa.
Uszczegółowienie osi priorytetowych programu Wiedza Edukacja Rozwój znajduje się na oficjalnej stronie internetowej programu.
Program Operacyjny Polska Wschodnia
Jest to ponadregionalny program dla województw tak zwanej “ściany wschodniej”, czyli: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego oraz warmińsko – mazurskiego. Ma na celu wzrost konkurencyjności i innowacyjności tego makroregionu między innymi poprzez zwiększenie jego atrakcyjności inwestycyjnej (kładąc szczególny nacisk na zwiększenie dostępności transportowej).
Program ten finansowany jest z dwóch źródeł:
• Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
• środków krajowych.
O dotacje występować mogą przede wszystkim:
• start-upy;
• małe i średnie firmy;
• ośrodki innowacji;
• jednostki samorządu terytorialnego;
• PKP PLK S. A.
W dokumentacji konkursu każdorazowo publikowane są szczegółowe informacje na temat podmiotów uprawnionych do wnioskowania o wsparcie.
Uszczegółowienie osi priorytetowych programu Polska Wschodnia znajduje się na oficjalnej stronie internetowej programu.
Program Operacyjny Pomoc Techniczna
Ma on zapewnić sprawne działanie instytucji wdrażania funduszy unijnych, ale także stworzenie skutecznego systemu informacji i promocji środków europejskich.
Jest finansowany z dwóch źródeł:
• Funduszu Spójności;
• środków krajowych.
Wsparcie przewidziane jest dla instytucji uczestniczących w systemie realizacji polityki spójności w zakresie przygotowania, zarządzania, monitorowania, oceny, informacji i komunikacji, tworzenia sieci, rozpatrywania skarg czy kontroli i audytu.
Beneficjentami tego programu mogą zatem być:
• Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Ministerstwo Finansów (w zakresie zadań związanych z realizacją polityki spójności);
• Centrum Projektów Europejskich;
• jednostki pełniące rolę Instytucji Pośredniczących i Wdrażających krajowe programy operacyjne;
• Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska;
• Główny Urząd Statystyczny;
• Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej;
• Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
• Urząd Transportu Kolejowego;
• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;
• Ministerstwo Cyfryzacji.
Programy regionalne
Oprócz programów krajowych funkcjonuje w Polsce 16 programów regionalnych, których celem jest wspieranie rozwoju poszczególnych regionów. W ich przypadku funduszami unijnymi zarządzają instytucje samorządowe (zarządy poszczególnych województw), a nie władze centralne.
Największy regionalny program operacyjny realizowany jest w województwie śląskim. Ze środków unijnych przeznaczono na niego aż 3,47 miliardów euro. Kolejnymi regionami w tej klasyfikacji są: Mazowsze (2,87 miliarda euro) oraz Wielkopolska (2,45 miliarda euro). Najmniejsza pula środków w ramach programów wojewódzkich powędrowała natomiast do regionów lubelskiego i opolskiego (zaledwie 0,9 miliarda euro unijnej dotacji).
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne
To nowy mechanizm, którego celem jest wsparcie rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych. Na jego wdrożenie każde państwo członkowskie przeznacza minimum 5% środków pochodzących z EFRR.
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne są realizowane w ramach 16 wojewódzkich programów regionalnych, ale także pośrednio za pomocą programów krajowych.
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
Mają charakter międzynarodowy, a duży nacisk kładzie się na współpracę polskich beneficjentów z partnerami zagranicznymi. Tego typu przedsięwzięcia mogą dotyczyć: ochrony dziedzictwa kulturowego i środowiska, rozbudowy infrastruktury, rozwoju przedsiębiorczości czy edukacji.
Na ich realizację przeznaczono 700 milionów euro.
Poziom dofinansowania
Na Mazowszu, a więc w lepiej rozwiniętym regionie, poziom unijnego dofinansowania dla projektów wynosi 80%. Dla pozostałej części kraju jest to wsparcie na poziomie 85%.
Programy ramowe UE
Poza istniejącymi funduszami unijnymi, Wspólnota przeznacza w latach 2014 – 2020 środki na nowe programy z różnych obszarów.
Program “Horyzont 2020”
Ma służyć między innymi stymulacji prowadzenia prac badawczych na najwyższym poziomie, wspierać współpracę międzynarodową oraz innowacyjne firmy.
Na jego realizację przeznaczono 80 miliardów euro.
Program “COSME”
Jego celem jest ułatwienie małym i średnim przedsiębiorstwom dostępu do rynków wspólnotowych i pozawspólnotowych oraz zapewnienie dostępu do finansowania poprzez gwarancje kredytowe i kapitał.
Budżet programu wynosi 2,3 miliarda euro.
Program “Łącząc Europę”
Najważniejszy instrument finansujący strategiczne inwestycje w infrastrukturę drogową, kolejową i energetyczną oraz rozwój technologii informacyjno – komunikacyjnych.
Wysokość środków dostępnych w ramach programu wynosi 33 miliardy euro.
Program “Erasmus+”
Ma na celu ułatwienie pobytu młodych ludzi na stażach za granicą. W efekcie ma to przyczynić się do poprawy ich umiejętności i zwiększyć szansę na zatrudnienie.
Na programu przeznaczono 15 miliardów euro.
Program “Kreatywna Europa”
Środki zostaną przeznaczone na europejską kulturę, kino, telewizję, muzykę, literaturę, teatr, dziedzictwo kulturowe.
Do dyspozycji w ramach tego programu pozostaje 1,5 miliarda euro.
