Mobbing już dawno przestał być tematem tabu. Często słyszy się o nim w różnego typu relacjach medialnych dotyczących skandali politycznych czy biznesowych. Pojawia się także w literaturze dotyczącej tematyki HR i praw pracowników. Nadal jest to jednak pojęcie na tyle niejasne, że nie wszyscy są w stanie określić co jest, a co nie jest mobbingiem. W tym artykule postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ czym jest mobbing;
✔ jakie są przykłady zachowań noszących znamiona mobbingu, a jakie tych cech nie posiadają;
✔ jak przeciwdziałać i walczyć z mobbingiem w pracy.
Mobbing – definicja
Definicja mobbingu została wprowadzona do polskiego prawa za pomocą Kodeksu Pracy. Zgodnie z zapisami art. 943 § 2 tej ustawy:
Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Aby uznać daną osobę za ofiarę mobbingu, muszą zaistnieć jednocześnie wszystkie czynniki wymienione w definicji.
Działania lub zachowania muszą:
• dotyczyć pracownika lub być skierowane przeciwko niemu oraz
• być długotrwałe, powtarzalne i uporczywe oraz
• polegać na nękaniu lub zastraszaniu.
Ich celem jest:
• poniżenie lub ośmieszenie pracownika lub
• odizolowanie go od współpracowników lub
• wyeliminowanie go z zespołu.
W ich efekcie występuje u pracownika:
• zaniżona ocena przydatności zawodowej oraz
• poczucie poniżenia czy ośmieszenia lub odizolowanie czy wyeliminowanie go z zespołu współpracowników.
Międzynarodowa Organizacja Pracy podaje następującą definicję mobbingu:
Mobbing to obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników.
Mobbing – przykłady
Mobbing może przyjmować różne formy. Wpływają one w negatywny sposób na różne aspekty życia zawodowego:
• komunikację wewnątrz firmy lub zespołu;
• relacje między pracownikami;
• postrzeganie pracownika w środowisku pracy;
• pozycję zawodową pracownika;
• zdrowie pracownika.
Do najbardziej charakterystycznych przejawów mobbingu w pracy możemy zatem zaliczyć:
• obmawianie i rozsiewanie plotek;
• nękanie, szykanowanie, poniżanie, wyśmiewanie, złośliwości;
• groźby i pogróżki;
• ograniczenie możliwości wypowiadania się (na przykład nagminne przerywanie czy niedopuszczanie do głosu);
• nieuzasadnione krytykowanie;
• przydzielanie zbyt trudnych zadań oraz zlecanie absurdalnych, bezsensownych czynności;
• ukrywanie istotnych informacji;
• bierna agresja.
Czym nie jest mobbing?
Mimo, że w wielu sytuacjach pracownikowi wydaje się, że został potraktowany niesprawiedliwie i poddany mobbingowi, często działania te nie mają cech tej formy ucisku pracownika. Poniżej prezentujemy kilka przykładów sytuacji, w których o mobbingu nie może być mowy.
Sytuacja, w której pracownik otrzymuje niższe wynagrodzenie za pracę w stosunku do innych współpracowników, nie jest sama w sobie przesłanką do wystąpienia mobbingu. Kluczowa w tym aspekcie jest przyczyna, dla której istnieje dysproporcja w zarobkach.
W zakres mobbingu nie wchodzi również uzasadniona krytyka w sytuacji, gdy pracownik nienależycie wykonuje swoje obowiązki, wynikające ze stosunku pracy. Pracodawcy i przełożeni mają prawo do egzekwowania prawidłowego ich wykonania, a także oceny pracy podwładnego. Mogą zatem stosować różne formy kontroli i nadzoru nad wykonywaniem zadań przez pracowników, a także krytycznej jej oceny, jeżeli nie mają one na celu poniżenia podwładnego, a jedynie zapewnienie realizacji nakreślonego planu oraz prawidłowej organizacji pracy.
Stosowanie kar porządkowych nie jest przykładem dyskryminacji pracownika. Sprawy te reguluje Kodeks pracy. Prawidłowość nałożenia takiej kary można dodatkowo zweryfikować poprzez postępowanie w sprawie odwołania od nich.
Kulturalne egzekwowanie wykonania poleceń też nie może zostać uznane za przejaw mobbingu, gdyż podległość służbowa wynika z natury stosunku pracy.
Za mobbing uznawana nie jest także towarzysząca zwolnieniom z pracy napięta atmosfera pośród członków zespołu.
Izolacja pracownika w grupie, ale będąca reakcją na jego naganne zachowanie wobec swoich współpracowników, nie nosi znamion mobbingu. Jeśli jednak jest ona następstwem zachowań takich jak nękanie, zastraszanie, poniżanie czy ośmieszanie, to należy wtedy uznać takie działanie za mobbing.
Mobbingiem nie jest wykorzystywanie umiejętności zawodowych pracownika, nawet w jego czasie wolnym od pracy, pod warunkiem, że nie zmierza to do poniżenia i szykany danej osoby. Sytuacja taka ma miejsce na przykład wtedy, gdy pracownik zajmuje jedyne tego rodzaju stanowisko kierownicze i dysponuje wiedzą i informacjami, do których dostępu nie mają inni zatrudnieni w tej firmie. Może to być na przykład główny księgowy w przedsiębiorstwie.
Z czyjej strony można doświadczyć mobbingu w pracy?
Mobberem może być:
• pracodawca;
• współpracownik;
• przełożony pracownika.
Można zatem wymienić trzy rodzaje mobbingu:
• poziomy (horyzontalny) – między pracownikami;
• pionowy (wstępujący) – ofiarą jest podwładny, a mobberem przełożony;
• skośny – mobbing podwładnego wobec przełożonego.
Utarło się przekonanie, że mobbing dotyczy tylko tych działań czy zachowań, które skierowane są w stronę osoby postawionej niżej w hierarchii firmy. Warto jednak wspomnieć, że również pracownik może być mobberem dla swojego przełożonego.
Przykładem takich zachowań jest regularne i długotrwałe:
• krytykowanie szefa i jego zachowań;
• podważanie jego zdania;
• naśmiewanie się z niego;
• odmawianie wykonywania zleconych zadań przy jednoczesnym argumentowaniu, że są one głupie.
Jak bronić się przed mobbingiem w pracy?
Jak należy, a jak nie powinno się reagować w sytuacji, gdy zauważymy ewidentny mobbing w miejscu pracy? Naczelną zasadą, przyświecającą wszystkim, powinno być reagowanie i sprzeciwianie się takim działaniom i zachowaniom. Istnieją także inne metody przeciwdziałania mobbingowi. Umieściliśmy je w poniższej tabeli.
| Dobrze | Źle |
|---|---|
| reagowanie na mobbing | zgoda na wrogie zachowanie w miejscu pracy |
| wypełnianie przez pracownika tylko tych poleceń przełożonego, które mieszczą się w jego zakresie obowiązków oraz są możliwe do zrealizowania w ustalonym czasie | próba realizacji przez pracownika postawionych mu nieosiągalnych celów |
| komunikowanie współpracownikom problemów związanych z nękającym szefem | ukrywanie przed innymi problemów natury mobbingowej |
| stanowcze sprzeciwianie się mobbingowi | brak reakcji na mobbing względem współpracownika |
Mobbing a prawa pracownika
Zgodnie z art. 943 Kodeksu pracy, jeśli w wyniku mobbingu doszło do pogorszenia stanu zdrowia pracownika, ma on prawo do:
• zadośćuczynienia pieniężnego za poniesioną szkodę;
• odszkodowania wynoszącego co najmniej tyle, ile wynosiło miesięczne wynagrodzenie za pracę, jeśli podjął decyzję o odejściu z pracy.
Mobbing bardzo często wiąże się z naruszeniem dóbr osobistych, co pozwala na równoległe pozwanie osoby mobbującej z tytułu dopuszczenia się czynu niedozwolonego na podstawie Kodeksu cywilnego.
Wiele ofiar mobbingu nie decyduje się jednak na złożenie pozwu w sądzie. Dzieje się tak z kilku powodów:
• koszty procesu sądowego oraz wynajęcia pracownika są niemałe;
• należy załatwić masę formalności;
• trzeba posiadać niezbite dowody wystąpienia mobbingu.
Dodatkowo ofiary mobbingu często znajdują się w złej kondycji fizycznej i psychicznej:
• odczuwają silny lęk i poczucie niepewności;
• czują się słabsze;
• nie są pewne swoich racji;
• cierpią na zaburzenia snu, nerwice, depresje;
• czasem podejmują próby samobójcze.
Niejednokrotnie zdarza się także, że są po prostu zastraszane przez mobbera.
Jak udowodnić, że padło się ofiarą mobbingu w pracy?
Sprawy dotyczące mobbingu w pracy rozstrzygane są w sądzie. Nie należą jednak do najłatwiejszych i są rozpatrywane zazwyczaj przez długi czas, gdyż:
• wymagają sprawdzenia wielu materiałów dowodowych i przesłuchania dużej liczby świadków świadków;
• to po stronie ofiary leży obowiązek udowodnienia, że oskarżona osoba w rzeczywistości dopuściła się mobbingu.
Jest to często bardzo trudne przeżycie dla ofiary, gdyż niejednokrotnie jest osobą zwyczajnie zastraszoną, niewierzącą we własne siły, a środowisko zawodowe, w którym przebywa jest czasem negatywnie do niej nastawione. Może to dodatkowo potęgować traumatyczne przeżycia.
Musi także pamiętać, aby przedstawić w sądzie wiarygodne dowody stosowania wobec niej mobbingu w pracy. Mogą to być:
• zeznania świadków pokrywające się z zeznaniami ofiary;
• nagrania audio lub wideo;
• korespondencja pomiędzy stronami postępowania (e-mail, SMS-y, listy);
• różnego rodzaju dokumentacja.
Pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi
Zgodnie z zapisami art. 943 § 1 Kodeksu pracy, przeciwdziałanie mobbingowi to obowiązek pracodawcy. Musi zatem wykonywać wszelkiego rodzaju działania, które mają na celu zapobieganie tego typu zjawiskom w miejscu pracy, a także podejmować niezbędne działania, jeśli taka sytuacja zaistnieje.
Może to robić poprzez:
• wprowadzenie antymobbingowego prawa wewnątrz firmy;
• w odpowiedni sposób zarządzać personelem;
• kreować odpowiednią etykę i kulturę organizacyjną w przedsiębiorstwie.
Podsumowanie
Mobbing to z pewnością jedno z zagadnień, z którym powinien zapoznać się każdy, kto zamierza wkroczyć na ścieżkę zawodową lub już od jakiegoś czasu się na niej znajduje. Prawidłowe rozpoznawanie oznak tego zjawiska i wiedza o tym, jak mu przeciwdziałać, pozwolą z pewnością zapobiec wielu negatywnym sytuacjom, jakie mogłyby mieć miejsce w ich środowisku pracy.
