Każda osoba pracująca na etacie ma swoje prawa i obowiązki, w tym wykonywanie pracy sumiennie oraz stosowanie się do poleceń przełożonego. Wszystkie czynności muszą być zgodne z umową o pracę i Kodeksem pracy. Jak Kodeks reguluje prawa i obowiązki pracownika? Przeczytaj nasz artykuł by dowiedzieć się więcej.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ jakie prawa i obowiązki ma pracownik;
✔ z czego one wynikają;
✔ co zrobić, gdy prawa pracownika nie są przestrzegane lub łamane.
Szukając pracy przeglądamy dziesiątki ogłoszeń, zawsze dążąc do wyszukania tej najatrakcyjniejszej oferty. Po pomyślnym przejściu procesu rekrutacji podpisujemy upragnioną umowę. Często nie jesteśmy jednak świadomi jakie obowiązki (wynikające z Kodeksu pracy), oprócz tych omawianych z pracodawcą, spoczywają na nas.
Obowiązki pracownika
Najważniejszym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie pracy w sposób rzetelny i zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pierwszym obowiązkiem pracownika, który odbywa się jeszcze przed rozpoczęciem pracy, jest wstępne badanie lekarskie. Badanie określa to, czy pracownik jest zdolny do pracy na określonym stanowisku.
Obowiązkiem pracownika jest także poddawanie się badaniom okresowym i kontrolnym oraz stosowanie się do wskazań lekarskich. Wszystkie koszta związane z badaniami ponosi pracodawca (art. 229 KP).
Niezależnie od zajmowanego stanowiska i wykonywanych zadań, każdy pracownik musi znać zasady BHP swojego miejsca pracy. Praca wykonywana musi być zgodna z tymi zasadami oraz poleceniami wydawanymi przez przełożonego.
Pracownik musi dbać o stan powierzonego mu sprzętu i maszyn oraz używać ich w sposób zgodny z przeznaczeniem. W miejscu pracy także powinien utrzymywać ład i porządek.
Obowiązkiem pracownika jest również zgłaszanie nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem sprzętu i maszyn niezbędnych do pracy. Wszelkie dysfunkcje sprzętu mogą stanowić niebezpieczeństwo.
Niektóre zawody wiążą się z pracą w specjalnej odzieży ochronnej czy też innej odzieży dedykowanej dla stanowiska. Pracownik zobowiązany jest do używania przydzielonej odzieży zgodnie z jej przeznaczeniem, a w niektórych zakładach pracy do stosowania się do służbowych zasada ubierania, zwanego dress code.
W sytuacji wystąpienia wypadku bądź zagrożenia w miejscu pracy pracownik ma obowiązek poinformować przełożonego o jego wystąpieniu, a także ostrzec wszystkie osoby, które znajdują się w rejonie niebezpieczeństwa.
Dodatkowe obowiązki mają pracownicy, którzy zajmują stanowiska związane z kierowaniem innymi pracownikami. Muszą dbać i egzekwować stosowanie się do przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy przez pracowników niższego stopnia oraz sami ich przestrzegać.
Prawa pracownika
Podstawowymi prawami pracownika, jak i każdego człowieka, jest prawo do poszanowania godności, a co za tym idzie równości pracowniczej. Wydaje się to oczywiste, jednak często problematyczne w zakładach pracy.
Każdy pracownik ma prawo do swobodnie wybranej pracy oraz nawiązania stosunku pracy.
Choć dla większości jest to oczywiste, to zdarza się, że nie jest przestrzegane prawo pracownika do wynagrodzenia. Pracownik także ma prawo do równego wynagrodzenia za jednakową pracę.
Wynagrodzenie pracownika musi odpowiadać wykonanej pracy i kwalifikacjom do tego potrzebnym. Wypłata następuje w formie pieniężnej, chyba że w odrębnej ustawie zostało ustalone inaczej (np. w formie weksla czy akcji).
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie także mimo, że pracy nie wykonywał, a mógł ją wykonywać, gdy pojawiły się przeszkody z winy pracodawcy uniemożliwiające jej wykonywanie. Przykładem takiej sytuacji jest brak wydania maszyn potrzebnych pracownikowi do wykonywania pracy.
Pracownik ma prawo odmówić wykonywania pracy, jeśli warunki jego pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia. Pracownik może także oddalić się z miejsca pracy, jeśli zagrożenie nie ustępuje nie ponosząc konsekwencji takich działań. Oczywiście za czas powstrzymywania się od pracy przysługuje mu wynagrodzenie.
Kolejnym prawem pracownika jest prawo do urlopu wypoczynkowego, urlopu okolicznościowego lub urlopu rodzicielskiego. Pracownik nie może zrzec się takiego urlopu – jest to prawo niezbywalne.
W zależności od stażu pracy urlop może wynosić 20 lub 26 dni przy pełnym etacie. Urlop dla innych form zatrudnienia ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.
Pisaliśmy o obowiązku przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika. Należy także zwrócić uwagę, że pracownik ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – zapewnienie tego prawa to obowiązek pracodawcy.
Akty prawne i ich przestrzeganie
Choć większość wymienionych wyżej praw i obowiązków pracownika określa Kodeks pracy, to sama Konstytucja także porusza ten temat, podkreślając ich ważność dla pracownika.
Konstytucja, tak jak Kodeks pracy, zapewnia wolność wyboru pracy i wykonywania zawodu. Przywołuje prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów.
Pracownik nieprzestrzegający swych obowiązków lub je łamiący, może ponieść tego konsekwencje, na przykład ponieść koszty za szkodę wobec pracodawcy. Pracownik może ponieść odpowiedzialność porządkową, materialną lub dyscyplinującą.
Pracodawcy, jako zatrudniającemu, łatwiej jest podjąć takie kroki. Z kolei pracownicy, których prawa są łamane, często nie robią nic – oczywistym powodem jest strach przed utratą pracy.
Gdzie szukać pomocy?
Każdy pracownik, który ma wątpliwości co do przestrzegania swoich praw przez pracodawcę, powinien zgłosić się do Państwowej Inspekcja Pracy, która może przeprowadzić kontrolę. Pomoc świadczona jest osobiście, za pośrednictwem poczty elektronicznej lub telefonicznie. Wszelkie dane kontaktowe do poszczególnych Jednostek PIP można znaleźć pod adresem: https://www.pip.gov.pl/pl/kontakt-inne/57468,aby-przejsc-do-strony-formularza-nalezy-wybrac-odpowiednia-jednostke-panstwowej-inspekcji-pracy.html.
Pracownicy udzielają porad prawnych, przyjmują także skargi na pracodawców, które są alternatywą pozwu do sądu pracy. Inspekcja zobowiązana jest zagwarantować osobie składającej skargę anonimowość.
