W naszym najnowszym wpisie pochylamy się nad tematem zakazu konkurencji. Czym jest i jakie grożą konsekwencje jego złamania? Na te i inne pytania odpowiadamy w najnowszym wpisie.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ jaka jest definicja zakazu konkurencji;
✔ jaki jest zakres zakazu konkurencji;
✔ co powinna zawierać umowa o zakazie konkurencji.
Czym jest zakaz konkurencji?
Zakaz konkurencji to nic innego jak zobowiązanie pracownika wobec pracodawcy dotyczące tego, że nie podejmie prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub innego stosunku prawnego u podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy.
Umowa o zakazie konkurencji powinna być sporządzona na piśmie, pod rygorem nieważności.
Zakaz konkurencji w prawie pracy
Kwestie zakazu konkurencji reguluje art. 1011 Kodeksu pracy:
W zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.
Kodeks pracy określa także obowiązek sporządzania umowy o zakazie konkurencji w formie pisemnej. Stanowi ona odrębny dokument.
Zakres zakazu konkurencji
W umowie o zakazie konkurencji warto wskazać działalność konkurencyjną, od której, w czasie trwania stosunku pracy, pracownik będzie się powstrzymywał. Jeśli zakaz ma obejmować uzgodniony przez strony obszar, powinien on być również określony w umowie.
Przepisy kodeksu pracy nie przewidują żadnych dodatkowych świadczeń dla pracownika z tytułu umownego zakazu prowadzenia przez niego działalności konkurencyjnej w czasie trwania stosunku pracy (są one jednak dopuszczalne, postanowienia umowy w tym zakresie jako korzystniejsze od przepisów prawa pracy będą wiążące).
Inaczej sytuacja przedstawia się w sytuacji zakazu konkurencji obowiązującego już po ustaniu stosunku pracy. W przypadku takiej umowy, pod rygorem jej nieważności, trzeba określić czas trwania zakazu konkurencji i wysokość należnego pracownikowi odszkodowania. Będzie ono należne przez cały czas obowiązywania umowy, bez względu na to, czy pracownik w czasie trwania zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej podejmie inną, nie konkurencyjną pracę. Znaczenia dla zobowiązania pracodawcy nie będzie miało także wynagrodzenie osiągane z tytułu tej pracy.
Wysokość i sposób wypłaty odszkodowania, jakie należy się pracownikowi, regulują obie strony zawierające umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zgodnie z zapisami Kodeksu pracy minimalne odszkodowanie nie może być jednak niższe od 25% wynagrodzenia otrzymywanego przed ustaniem stosunku pracy. Odszkodowanie może zostać wypłacone jednorazowo w formie zryczałtowanej w miesięcznych ratach.
Brak określenia odszkodowania w umowie nie powoduje jej automatycznej nieważności.
Jakie są skutki naruszenia zakazu konkurencji?
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 1 lipca 1998 roku, jeśli pracownik naruszył zakaz konkurencji, pracodawca ma prawo wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę bez wypowiedzenia, bez względu na to, czy zawarł z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji, czy nie, zwłaszcza, jeśli zostanie ono zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i spowodowało poważne zagrożenie interesów i praw pracodawcy.
Za naruszenie zakazu konkurencji grozi nie tylko utrata pracy, ale także odpowiedzialność materialna. Zgodnie z przepisami zawartymi w art. 1011 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach.
Sąd Najwyższy w wyroku z 26 stycznia 2005 roku (II PK 191/04) zwrócił uwagę, że “odpowiedzialność na zasadach pracowniczej odpowiedzialności materialnej, określonych w rozdziale I działu piątego Kodeksu pracy, znajduje zastosowanie jedynie do naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika, wskutek naruszenia zakazu konkurencji obowiązującego w czasie trwania stosunku pracy.”
Wyrok ten nie ma jednak zastosowania w sytuacji, gdy zajdzie konieczność naprawienia szkody wynikłej z naruszenia zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Wszelkie kwestie dotyczące tej kwestii, nieujęte w Kodeksie pracy, są regulowane przez Kodeks cywilny.
Podsumowując, pracodawca może w przypadku złamania zakazu konkurencji zażądać od pracownika odszkodowania przy spełnieniu łącznie następujących warunków:
- pracodawca poniósł szkodę w wyniku naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji;
- pracownik ponosi winę za wyrządzenie pracodawcy szkody;
- szkoda jest normalnym następstwem naruszenia zakazu konkurencji.
Umowa o zakazie konkurencji
Umowa o zakazie konkurencji, zwana również klauzulą umowną lub klauzulą lojalnościową, może dotyczyć:
- okresu wykonywania pracy u danego pracodawcy – nie wprowadzono w tej kwestii żadnych ograniczeń, pracodawca może zawrzeć taką umowę z każdym pracownikiem;
- jak i okresu po rozwiązaniu stosunku pracy – zakaz może dotyczyć jedynie tych pracowników, którzy mieli dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2010 roku, umowę taką należy formułować na podstawie kilku zasad, takich jak:
- pracodawca zobowiązany jest do dokładnego określenia i wypełnienia treścią zakazu konkurencji, gdyż brak sprecyzowania warunków może spowodować nieważność umowy o zakazie konkurencji;
- pracodawca zobligowany jest do ustalenia granic, w których pracownik ma swobodę działania po zakończeniu współpracy;
- zakres zakazu konkurencji może być skonkretyzowany w odniesieniu do zadań wykonywanych przez podwładnego, szczególnie ważnych informacji, jakie uzyskiwał lub rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę.
Zgodnie z zapisami Konstytucji RP, pracodawca nie może zabronić pracownikowi jakiejkolwiek działalności zarobkowej lub zawodowej, gdyż wiązałoby się to z ograniczeniem wolności wyboru i wykonywaniem zawodu, a także wyborem miejsca pracy i wolności działalności gospodarczej, które są standardami gwarantowanymi przez art. 20 i art. 65 Konstytucji.
Zakaz konkurencji można także rozpatrywać z perspektywy czynów nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynami takimi są w szczególności:
- wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa;
- fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług;
- wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług;
- naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa;
- nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy;
- naśladownictwo produktów;
- pomawianie lub nieuczciwe zachwalania;
- utrudnianie dostępu do rynku;
- przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną;
- nieuczciwa lub zakazana reklama;
- organizowanie sprzedaży lawinowej;
- prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym.
Jest to katalog otwarty.
Podsumowanie
Pracodawca ma prawo podpisać z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji, która może obowiązywać w trakcie trwania stosunku pracy, ale również po jego ustaniu. Należy w tym celu spisać umowę, w której należy określić szczegóły takiego zakazu, jak na przykład odszkodowanie na rzecz pracownika z tego tytułu. Jest to zarazem bardzo poważne narzędzie pracodawcy w walce z ewentualnymi nieuczciwymi pracownikami.
Wzory umowy o zakazie konkurencji w formacie DOCX i PDF znajdują się poniżej:
