Narodziny dziecka to niezwykła chwila w życiu, ale także nowe wyzwania. Każda pracująca kobieta, bez względu na rodzaj umowy, musi po urodzeniu lub przysposobieniu dziecka, udać się na urlop macierzyński. Przeczytaj nasz artykuł a dowiesz się wszystkiego na ten temat.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ komu przysługuje i ile wynosi urlop macierzyński i ojcowski,
✔ na jakich zasadach korzysta się z urlopu rodzicielskiego,
✔ ile wynosi i jak długo trwa zasiłek macierzyński,
✔ w jakich sposób chronieni są pracownicy na urlopie macierzyńskim.
Urlop macierzyński
Kodeks pracy wymienia prawa i obowiązki pracownika, wśród nich gwarancję zwolnienia od obowiązku wykonywania pracy przez kobietę, która urodziła dziecko (na podstawie art. 180 Kodeksu pracy). Czas ten jest idealny na regenerację po porodzie oraz opiekę nad dzieckiem w pierwszych tygodniach jego życia.
Urlop macierzyński przysługuje każdej kobiecie która jest pracownicą, bez względu na rodzaj umowy. Jego długość jest zależna od liczby urodzonych dzieci podczas jednego porodu i wynosi od 20 do 37 tygodni.
Wymiar urlopu macierzyńskiego:
• 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka;
• 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci;
• 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci;
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci;
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Kobieta, będąc w ciąży, może zacząć korzystać z urlopu macierzyńskiego już na 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie pozostaje jej reszta wymiaru urlopu do wyczerpania.
Matka, która wykorzysta minimum 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy. Resztę wymiaru urlopu wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko albo pracownik-inny członek najbliższej rodziny. Urlop można uzyskać na pisemny wniosek, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części pozostałego urlopu.
Urlop macierzyński a adopcja dziecka lub rodzina zastępcza
Kodeks pracy uregulował takie przypadki, tworząc zapis: Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (Art. 183. K.P.).
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie (wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka) lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, także ma prawo do urlopu.
Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego::
• 20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
• 31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
• 33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
• 35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
• 37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci.
Urlop przysługuje, gdy bierzemy pod opiekę dziecko do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.
Należy zwrócić uwagę, że urlop nie przysługuje rodzinie zastępczej zawodowej – czyli w sytuacji, gdy jeden z rodziców decyduje się zrezygnować z pracy, by poświęcić swój czas na wychowywanie dzieci. Rodzicielstwo zastępcze staje się wówczas zawodem i otrzymuje się za to wynagrodzenie.
Urlop ojcowski
Niezależnie od uprawnień matki dziecka do urlopu, ojciec-pracownik ma odrębny, zapisany w kodeksie pracy, urlop (Art. 1823 K.P.). Jego wymiar to 2 tygodnie i jest udzielany na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składanego najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia.
W przypadku gdy, dziecko jest przysposobione, urlop można wykorzystać do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu dziecka, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia. Z kolei w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, może to nastąpić nie później niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.
Urlop rodzicielski
Warunkiem do wykorzystania urlopu rodzicielskiego jest wcześniejsze wykorzystanie urlopu macierzyńskiego (lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego). Może z niego skorzystać każdy z rodziców dziecka. Rodzic może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, lub też podzielić go na części. Wniosek taki musi zostać złożony nie później niż 21 przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego, a pracodawca musi go uwzględnić.
Długość urlopu rodzicielskiego jest zależna od ilości urodzonych dzieci lub dzieci adoptowanych.
Wymiar urlopu rodzicielskiego:
• 32 tygodnie – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,
• 34 tygodnie – w przypadku jednoczesnego urodzenia/przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci,
• 29 tygodni – tylko dla przyjmujących na wychowanie starszego dziecka.
Urlop rodzicielski, w przeciwieństwie do macierzyńskiego, może być wykorzystany przez obydwoje rodziców jednocześnie – suma okresów korzystania z niego nie może przekroczyć jego wymiaru. Rodzice mogą także korzystać z niego na zmianę, dzieląc między siebie jego wymiar, nie dłużej jednak, niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Nie wykorzystując urlopu jednorazowo, a dzieląc go – możemy to zrobić gdy jego część ma minimum 8 tygodni (z wyjątkiem pierwszej jego części), a podział jest na nie więcej niż 4 części. Części urlopu muszą być wielokrotnością tygodnia.
Istnieje możliwość połączenia urlopu rodzicielskiego z pracą. Wymiar urlopu nie może być wyższy niż połowa wymiaru pracy, a podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika. Należy go złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Pracownik określa w nim sposób wykorzystania części urlopu rodzicielskiego, o którą urlop zostanie proporcjonalnie wydłużony.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację lub rodzaj pracy.
Łącząc pracę z urlopem rodzicielskim jego wymiar wydłuża się proporcjonalnie do wymiaru pracy z jakiego bierzemy urlop i wynosi odpowiednio 64 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub przyjęcia jednego dziecka na wychowanie i 68 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci lub równoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka.
Zasiłek macierzyński
Zasiłek macierzyński przysługuje, jeżeli dziecko urodziło się w okresie ubezpieczenia chorobowego lub urlopu wychowawczego pracownika. Zasiłek macierzyński przysługuje niezależnie od tego, jak długo pracownik ma ubezpieczenie chorobowe. Pracownice, które z jakiegoś powodu utraciły pracę w trakcie trakcie ciąży, tym samym tracąc ubezpieczenie chorobowe – także są chronione (Art. 30. Zasiłek macierzyński po ustaniu ubezpieczenia chorobowego).
Zasiłek macierzyński przysługuje za okresy, które odpowiadają okresom urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego.
Podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy albo za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia.
Zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku. Z kolei w przypadku urlopu rodzicielskiego można wybrać spośród dwóch wariantów:
1. Zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres:
• do 6 tygodni urlopu rodzicielskiego (jedno dziecko),
• 8 tygodni (dwoje lub więcej dzieci),
• 3 tygodni (gdy urlop rodzicielski w przypadku przysposobienia ma wymiar minimalny).
Zasiłek macierzyński za pozostały okres urlopu rodzicielskiego wynosi 60% podstawy wymiaru zasiłku.
2. Zasiłek w wysokości 80%, gdy pracownica złoży wniosek (nie później niż w ciągu 21 dni po porodzie) o udzielenie, po urlopie macierzyńskim (albo urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego), urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.
Ochrona pracowników na urlopie macierzyńskim
Pracownicy przebywający na urlopie macierzyńskim korzystają ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem. Pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę.
Ochrona nie obejmuje pracowników w przypadku zwolnienia dyscyplinarnego. Konieczna jest wtedy zgoda na takie działanie, udzielona przez zakładową organizację związkową.
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem podczas urlopu macierzyńskiego może nastąpić wyjątkowo tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy. W takiej sytuacji pracownicy, mimo braku umowy, dalej przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego, a okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Po zakończeniu urlopu, z tytułu urodzenia lub przyjęcia pod opiekę dziecka, pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeżeli nie jest to możliwe, musi być to stanowisko równorzędne z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na inne odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym. Wynagrodzenie za pracę po powrocie musi być równe temu jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.
