Obecnie pracodawcy mają do wyboru cztery formy zatrudnienia: umowa o pracę, umowa-zlecenie, umowa b2b oraz umowa o dzieło. Przedstawiamy ich wady i zalety, wskazując na prawa i obowiązki pracownika zawarte w każdej z nich.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ jakie są formy zatrudnienia w Polsce,
✔ jakie są wady i zalety poszczególnych umów,
✔ jaki jest procent zatrudnienia na wybrane umowy.
Umowa o pracę
Umowa o pracę jest to stosunek pracy regulowany przez Kodeks pracy. Zgodnie z prawną definicją jest oświadczeniem, według którego jedna ze stron – pracownik – zobowiązuje się do świadczenia na rzecz drugiej strony – pracodawcy – czynności określonego rodzaju za wynagrodzeniem. Może być zawierana na: okres próbny, czas określony i nieokreślony oraz w pełnym wymiarze godzin (pełny etat) lub w niepełnym wymiarze godzin (część etatu).
Umowa o pracę na czas określony i nieokreślony
Zatrudnienie może odbywać się na okres próbny wynoszący maksymalnie 3 miesiące, na czas określony, którego łączny wymiar nie może przekroczyć wraz z okresem próbnym 36 miesięcy oraz na czas nieokreślony.
Umowy o pracę na okres próbny oraz na czas określony nie wymagają podania przyczyny rozwiązania stosunku pracy w przeciwieństwie do umowy na czas nieokreślony, gdzie pracodawca musi w pełni uzasadnić swoją decyzję.
Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny wynosi:
– 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
– 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
– 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
Z kolei okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i określony uzależniony jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
– 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
– 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
– 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
Zalety i wady umowy o pracę z perspektywy pracownika
Pracownik zatrudniony na umowie o pracę może liczyć na szereg uprawnień, które wynikają z przepisów Kodeksu pracy – m.in. urlop wypoczynkowy, wypłata zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Do tego opłacane są składki ubezpieczeniowe. Pracownik może być również pewien minimalnego wynagrodzenia za pracę, które w 2019 roku wynosi 2250 zł brutto.
W przypadku rozwiązania umowy o pracę obowiązują go okresy wypowiedzenia, które mogą być zarówno zaletą i jak wadą. Jako minusy zatrudnienia na umowę o pracę można wymienić fakt, że pracownik musi samodzielnie wykonywać zleconą mu pracę, nie może jej powierzać osobom trzecim. Dodatkowo ma dokładnie określone miejsce pracy i zobowiązany jest do wykonywania jej w ramach godzin ustalonych przez pracodawcę, co w dużej mierze ogranicza swobodę decydowania o organizacji pracy. Nie można również odmówić wykonania poleceń służbowych określonych w umowie.
Wadą może być również stosunek wynagrodzenia netto (na rękę) do wynagrodzenia brutto. Poziom obciążenia pracownika składkami ZUS wynosi 13,71% podstawy (składka emerytalna – 9,76%, składka rentowa – 1,50%, składka chorobowa – 2,45%). Nie można również zapominać o składce zdrowotnej płaconej przez pracownika i częściowo zmniejszającej podatek, a także o samym podatku PIT. Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, „do ręki” otrzyma mniej więcej 72% wynagrodzenia brutto.
ZALETY DLA PRACOWNIKA
✔ płatny urlop wypoczynkowy
✔ wypłata zasiłku chorobowego
✔ płatny urlop macierzyński
✔ gwarancja minimalnego wynagrodzenia
✔ odprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne
WADY DLA PRACOWNIKA
✔ obowiązek samodzielnego wykonania zleconej pracy, bez możliwości zlecenia osobom trzecim
✔ obowiązek dostosowania się do określonego miejsca i czasu pracy
✔ brak możliwości odmowy wykonania poleceń służbowych określonych w umowie
✔ niższe wynagrodzenie netto w stosunku do wynagrodzenia brutto
✔ określony ustawowo okres wypowiedzenia nawet do 3 miesięcy, co jest wadą w przypadku zmiany pracy
Zalety i wady umowy o pracę z perspektywy pracodawcy
Z tytułu umowy o pracę pracownikowi przysługuje wiele korzyści. Z drugiej strony, oznacza to wiele obowiązków dla pracodawcy. Musi on zapewnić minimalne wynagrodzenie, respektować zasady związane z odpłatnym urlopem wypoczynkowym czy wypłaty wynagrodzenia chorobowego wynoszącego na ogół 80% podstawowej stawki. Musi zapewnić również określone miejsce pracy z bezpiecznymi i higienicznymi warunkami.
Kodeks pracy wymaga zagwarantowania odpoczynku dobowego oraz tygodniowego w ramach unormowanego systemu czasu pracy, a także określa limit nadgodzin. Zwraca również uwagę na poszanowanie godności pracownika i innych praw osobistych.
Z punktu widzenia wielu pracodawców wadą stosunku pracy nadal pozostają ponoszone przez nich koszty. Jest to suma wynagrodzenia pracownika oraz wszystkich składek ZUS opłacanych przez pracodawcę w ramach umowy o pracę, które aktualnie wynoszą około 20,5% wynagrodzenia brutto pracownika (składka emerytalna – 9,76%, składka rentowa – 6,50%, przykładowa składka wypadkowa – 1,67%, składka na Fundusz Pracy – 2,45%, składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych/FGŚP – 0,10%).
ZALETY DLA PRACODAWCY
✔ okres wypowiedzenia umowy zapewniający świadczenie usług przez pracownika do momentu jego odejścia
✔ zapewnienie starannego wykonywania czynności służbowych określonych w umowie
WADY DLA PRACODAWCY
✔ wysokie koszty utrzymania pracownika związane z koniecznością odprowadzania składek społecznych pracownika
✔ obowiązek wypłaty wynagrodzenia chorobowego i macierzyńskiego
✔ zagwarantowanie minimalnej kwoty wynagrodzenia
✔ udzielanie płatnych urlopów wypoczynkowych
✔ zapewnienie bezpiecznego i higienicznego miejsca pracy
✔ przestrzeganie unormowanego czasu pracy i nieprzerwanego odpoczynku
Umowa-zlecenie
Jest to rodzaj umowy, w której przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do wykonania określonych czynności zleconych przez zleceniodawcę wypłacającego wynagrodzenie. Przedmiot umowy obejmuje efekt i staranność jego wykonania.
W przeciwieństwie do umowy o pracę, umowa-zlecenie należy do kategorii umów cywilnoprawnych i nie podlega rygorystycznym przepisom Kodeksu pracy. Daje to dużo większą swobodę w kształtowaniu treści, formy i czasu trwania zlecenia. Najczęściej stosowana jest w przypadku zatrudniania studentów lub osób pracujących w innym miejscu na umowę o pracę, ale chcących dodatkowo zarobić.
Obecnie ta forma umowy jest o wiele lepiej uregulowana niż jeszcze kilka lat wcześniej. Ustawodawca wprowadził bowiem minimalne wynagrodzenie dla osób pracujących w ramach zlecenia. Przedsiębiorca zatrudniający na umowę zlecenie, obecnie musi zapłacić zleceniobiorcy minimum 14,70 zł brutto za godzinę.
Kolejnym elementem uregulowania umów zleceń było wprowadzenie na początku 2016 r. ważnych zmian dotyczących oskładkowania tych kontraktów. Osoba posiadająca umowę zlecenia (zleceniobiorca) w 2019 r. nie podlega obowiązkowi zapłaty ubezpieczeń społecznych (ZUS), jeżeli z tytułu zatrudnienia u innych pracodawców uzyskała podstawę składek wynoszącą co najmniej 2250 zł miesięcznie (równowartość minimalnego wynagrodzenia).
Jeśli umowa-zlecenie musi zostać oskładkowana (np. jako jedyny tytuł ubezpieczenia społecznego), to podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu (z takimi samymi stawkami pracownika i pracodawcy, jak w przypadku stosunku pracy).
Charakterystyczną cechą umowy zlecenia jest dobrowolność ubezpieczenia chorobowego (poza przypadkiem zatrudnienia własnego pracownika). Zleceniobiorca co do zasady musi natomiast zapłacić składkę zdrowotną. Uczniowie/studenci do 26 roku życia zwolnieni są z opłacania wszystkich składek ZUS.
Umowa-zlecenie z perspektywy zleceniobiorcy
Swoboda i dowolność kształtowania umowy sprawia, że umowa-zlecenie ma wielu zwolenników. Przepisy nie stwarzają stosunku podporządkowania, co oznacza, że zleceniobiorca nie jest zobowiązany do wykonywania zlecenia w wyznaczonym miejscu i czasie. Przy opłacaniu składek ZUS możliwe jest uzyskanie zasiłku np. chorobowego. Pozwala nawiązywać współpracę z wieloma zleceniodawcami, co jest rekompensatą za możliwy brak stabilności zatrudnienia u jednego pracodawcy.
Sporą zachętą jest możliwość uwzględnienia przy umowie zlecenia kosztów uzyskania przychodu (50%) większych niż standardowe (20%) w przypadku rozporządzania prawami autorskimi i prawami o podobnym charakterze.
Pomimo wielu zalet, umowa-zlecenie posiada również wady, wśród których należy wymienić brak odpłatnego urlopu wypoczynkowego. W ramach umowy zlecenie nie nalicza się również staż pracy. Nie obowiązują także przepisy Kodeksu Pracy, a ewentualnie roszczenia zleceniobiorcy rozpatruje Sąd Cywilny.
W umowie zlecenie może (ale nie musi) być zawarty okres wypowiedzenia, co stanowi wadę lub zaletę. Po zakończeniu współpracy pracownik nie otrzymuje również świadectwa pracy.
ZALETY DLA ZLECENIOBIORCY
✔ swoboda w kształtowaniu zapisów umowy
✔ możliwość wyboru miejsca i czasu pracy
✔ prawo do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych
✔ możliwość nawiązania współpracy z wieloma zleceniodawcami
✔ odpłatne składki ZUS i zdrowotne dla osób niebędących studentami oraz w przypadku gdy umowa stanowi podstawę zatrudnienia
✔ możliwość uwzględnienia większych niż standardowe kosztów uzyskania przychodu
✔ brak okresu wypowiedzenia
WADY DLA ZLECENIOBIORCY
✔ brak odpłatnego urlopu wypoczynkowego i macierzyńskiego
✔ brak wynagrodzenia za zwolnienia lekarskie
✔ umowa-zlecenie nie zalicza się do stażu pracy
✔ brak świadectwa pracy po zakończeniu zlecenia
Umowa-zlecenie z perspektywy zleceniodawcy
Zleceniodawca może korzystać z zalet wynikających z umowy zlecenie takich jak niższy koszt zatrudnienia. W przypadku nawiązania współpracy ze studentami lub z pracownikami zatrudnionymi w innym zakładzie na podstawie umowy o pracę, nie ponosi żadnych kosztów poza wartością zlecenia. Jeśli natomiast zatrudnia osobę nieuczącą się lub niezatrudnioną w innym miejscu, do wartości umowy zlecenia należy doliczyć pełny ZUS.
Minusem zatrudnienia na umowę zlecenie jest brak stabilności, choć niektórzy pracodawcy starają się zapewnić ją dodatkowymi umowami lojalnościowymi, jednak zleceniobiorca nie ma obowiązku jej podpisywać.
ZALETY DLA ZLECENIODAWCY
✔ niższe koszty utrzymania pracownika
✔ brak opłaty ZUS w przypadku zatrudniania studentów lub osób zatrudnionych w innych miejscach
✔ brak obowiązku wypłaty wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy oraz zasiłku macierzyńskiego i zdrowotnego
WADY DLA ZLECENIODAWCY
✔ brak okresu wypowiedzenia
✔ brak stabilnego zatrudnienia pracownika, który może w każdej chwili odejść
✔ konieczność opłaty składek ZUS w przypadku zatrudnienia osób nieuczących się oraz jeśli umowa-zlecenie stanowi jedyne zatrudnienie pracownika
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło podlega pod kodeks cywilny. W przeciwieństwie do umowy zlecenia (zobowiązującej zleceniobiorcę do starannego działania), umowa o dzieło jest tak zwaną umową rezultatu. To oznacza, że w przypadku takiej formy zatrudnienia oceniany będzie tylko efekt działania, a nie jego staranność.
Umowa o dzieło cechuje się bardzo niskimi kosztami, ponieważ co do zasady nie jest ona obciążona składkami społecznymi. Osoba wykonująca dzieło zapłaci tylko podatek PIT. Podobnie jak w przypadku umowy zlecenia i umowy o pracę, istnieje możliwość wykorzystania wysokich kosztów uzyskania przychodu (50%) przez różnego rodzaju twórców.
Korzyści i straty dla wykonawcy wynikające z umowy o dzieło
Jest to bardzo elastyczna forma umowy, dzięki której osoba podejmująca się wykonania dzieła może decydować – gdzie pracuje, w jakich godzinach i w jaki sposób. Nie musi również wykonywać zlecenia samodzielnie, chyba że umowa stanowi inaczej. Praca wykonywana jest również bez kierownictwa, ponieważ oceniany jest wyłącznie rezultat.
Niestety, umowa o dzieło nie daje możliwości uzyskania prawa do zasiłku dla bezrobotnych, nie obejmuje składek ZUS i nie jest regulowana przez Kodeks Pracy. W przypadku rezygnacji ze zlecenia, jeśli dzieło nie zostało ukończone trzeba liczyć się z utratą wynagrodzenia, ponieważ nie jest opłacany proces tworzenia a jedynie efekt.
ZALETY DLA WYKONAWCY
✔ możliwość indywidualnego konstruowania zapisów umowy
✔ swoboda w wyborze miejsca i czasu pracy
✔ brak konieczności wykonywania zlecenia osobiście, chyba że umowa stanowi inaczej
✔ umowa obejmuje jedynie rezultat zlecenie, a nie jego staranność, co oznacza brak kierownictwa nad przebiegiem projektu
✔ możliwość wykorzystania wysokich kosztów uzyskania przychodu
WADY DLA WYKONAWCY
✔ nie daje prawa do zasiłku dla bezrobotnych
✔ nie obejmuje składek ZUS
✔ w przypadku przerwania zlecenia brak wynagrodzenia za dotychczas wykonaną pracę ze względu na brak rezultatu, który jest jedynym przedmiotem umowy
Korzyści i straty dla zamawiającego (pracodawca) wynikające z umowy o dzieło
Umowa o dzieło jest dla zamawiającego najtańszą formą zatrudnienia. Nie musi odprowadzać składek ZUS, a zapisy umowy można ustalić indywidualnie.
Minusem może być brak kierownictwa nad osobą podejmującą się wykonania dzieła. Należy również uważać na kwestie zawarte w umowie. Podczas kontroli ZUS umowa o dzieło może zostać zakwestionowana i przypisana jako umowa-zlecenie. Wymagane wtedy będzie pokrycie składek. Zapisy w umowie o dzieło nie mogą mieć przesłanek świadczących o umowie zlecenie lub umowie o pracę, np. dokonywane są comiesięczne wypłaty, określony jest czas pracy lub dzieło jest określone nieprecyzyjnie. Pomimo elastyczności umowy, należy uważać na treść zapisów.
ZALETY DLA PRACODAWCY
✔ bardzo niskie koszty zatrudnienia
✔ brak obowiązku opłaty składek społecznych
✔ możliwość kształtowania umowy wedle preferencji
✔ brak konieczności zapewnienia miejsca i czasu pracy
WADY DLA PRACODAWCY
✔ brak kierownictwa nad osobą wykonującą zlecenie
✔ mimo swobody ustalania zapisów umowy, należy trzymać się podstawowych przepisów, inaczej umowa zostanie sklasyfikowana jako umowa-zlecenie i zajdzie konieczność uiszczenia opłat ZUS
Umowa b2B
Potocznie nazywana samozatrudnieniem lub własną działalnością gospodarczą. Obecnie zyskuje na popularności, zwłaszcza w środowisku IT. Umowa b2b nie jest objęta kontrolą Kodeksu Pracy, tylko Kodeksu Cywilnego. Osoby samozatrudnione same wystawiają zleceniodawcy fakturę VAT, z której samodzielnie odprowadzają składki społeczne, zdrowotne, fundusz pracy oraz podatek dochodowy.
Samozatrudnienie jest korzystne finansowo dzięki wprowadzeniu proporcjonalnie obniżonych składek ZUS dla przedsiębiorców, którzy w 2018 r. osiągnęli przychód poniżej 63 000 zł oraz możliwości wykorzystania przez nowych przedsiębiorców sześciomiesięcznego okresu zwolnienia ze składek ZUS (tzw. „ulga na start”), a także obniżonej wysokości składek przez dwa lata działalności gospodarczej.
Praktycznie wszyscy samozatrudnieni, niekorzystający z powyższych ulg, opłacają składki ZUS od minimalnej podstawy stanowiącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
Umowa b2b z perspektywy pracownika
Pracownik musi samodzielnie odprowadzać wszystkie składki. Do tego dochodzą koszty obsługi księgowej. Po odliczeniu podatków i kosztów prowadzenia działalności pracownik otrzymuje na rękę 70% pensji brutto. Umowa nie zakłada również płatnych urlopów. Wysokość zarobków zależy od ilości pracy.
ZALETY DLA PRACOWNIKA
✔ korzystna finansowo dla pracownika
✔ prawo do korzystania z obniżonych składek ZUS
✔ mniejszy poziom składek ZUS niż na etacie
✔ możliwość rozliczania podatku PIT według liniowej stawki
WADY DLA PRACOWNIKA
✔ konieczność samodzielnej opłaty składek społecznych, podatków oraz wyższa odpowiedzialność prawna
✔ brak wynagrodzenia za nieprzepracowane okresy takie jak urlop wypoczynkowy, macierzyński oraz zasiłku chorobowego
✔ wysokość zarobków zależy jedynie od ilości pracy
✔ nienormowany czas pracy
✔ dodatkowo: opłata za usługi księgowe
Umowa b2b z perspektywy pracodawcy
Współpraca poprzez formę samozatrudnienia pracownika jest wygodna dla pracodawcy, ponieważ nie jest zobowiązany do opłacania składek i podatków. Robi to samodzielnie pracownik.
ZALETY DLA PRACODAWCY
✔ zwolnienie z obowiązku odprowadzania składek społecznych
✔ możliwość zatrudnienia pracownika jedynie na czas trwania danego projektu
✔ łatwe rozliczenie kosztów na podstawie faktur VAT
Liczba zatrudnionych na wybranych umowach
Na podstawie wyników badania ankietowego CBOS sporządzono procentowe zestawienie zatrudnionych na wspomnianych formach zatrudnienia.
Wyniki badania ankietowego CBOS wskazują, że w 2018 r. umowę o pracę na czas nieokreślony posiadało 57% aktywnych zawodowo osób. O wiele mniejszy był udział respondentów zatrudnionych na czasową umowę o pracę (18%).
Mniej więcej co dziesiąty badany był zatrudniony w ramach umowy zlecenia. W tym samym roku tylko 3% zatrudnionych Polaków pracowało na podstawie umowy o dzieło (niekoniecznie jako jedynego źródła dochodów). Z kolei umowa b2b to rozwiązanie, które obecnie jest bardziej popularne niż umowa o dzieło. Wedle danych CBOS z 2018 roku, własną działalność gospodarczą prowadzi około 13% aktywnych zawodowo Polaków.
Inne warianty zatrudnienia
Powyższa analiza nie uwzględnia mniej popularnych form zatrudnienia, które są wykorzystywane w Polsce. Przykład stanowią różnego rodzaju staże i praktyki dla uczniów, studentów oraz absolwentów. Warto także pamiętać o bezpłatnym wolontariacie, który podejmują nie tylko młode osoby.
Zupełnie inny charakter ma kontrakt menedżerski, który podpisują wysoko wykwalifikowani specjaliści zarządzający przedsiębiorstwem. Kolejnym ciekawym rozwiązaniem jest umowa agencyjna zapewniająca agentowi wynagrodzenie naliczane od sprzedaży dóbr lub usług. Nie można też zapominać o pracy nakładczej (chałupniczej), która zwykle ma charakter powtarzalnych czynności i jest wykonywana w domu pracownika.
