Jak bezpiecznie prowadzić roboty ziemne - przepisy BHP

Prowadzenie robót ziemnych to jeden z nieodłącznych elementów każdej inwestycji budowlanej. Aby tego rodzaju prace mogły być przeprowadzone z sukcesem w sposób bezpieczny, niezwykle ważna jest dbałość o stosowanie wszelkich istotnych zasad BHP. Jakie są obowiązuję przepisy BHP dotyczące właściwego prowadzenia robót ziemnych? Na to pytanie szczegółowo odpowiadamy w poniższym poradniku. 

Z poniższego artykułu dowiesz się między innymi:

• czym są roboty ziemne,
• jak dzieli się roboty ziemne,
• jakie są przepisy BHP dotyczące właściwego prowadzenia robót ziemnych,
• jak składować urobek przy wykopie,
• jakie jest bezpieczne nachylenie skarpy wykopu. 

Roboty ziemne - definicja

Zanim rozpocznie się rozmaite prace związane z przygotowaniem budowy, wiele osób zastanawia się czym różni się dom pasywny od energooszczędnego. Warto jednak najpierw pozyskać szczegółowe informacje na temat specyfiki robót ziemnych oraz obowiązujących przepisów w tym zakresie. 

Roboty ziemne to bardzo szeroka kategoria czynności. Ogólna definicja brzmi następująco:

Przeprowadzenie robót ziemnych to jeden z najważniejszych wyróżników każdej inwestycji budowlanej. Dokładny sposób realizacji robót ziemnych zawsze jest uzależniony od tego, jaki jest zasięg inwestycji, rodzaj budowli, którą planuje się zbudować a także warunków zewnętrznych, np. pogody itd. 

Roboty ziemne prowadzi się zawsze z wykorzystaniem starannie dobranych, profesjonalnych narzędzi, np. łopat, koparek, ładowarek bądź spychaczy. Tego typu prace wykonuje się najczęściej w następujących przypadkach:

• podczas przygotowywania fundamentów domu, garażu bądź innych nieruchomości, 
• podczas przygotowywania podłoża pod budowę drogi, podjazdu, chodnika itd.
• podczas zmiany ukształtowania terenu, np. w związku z projektowaniem parku, wału przeciwpowodziowego itd.,
• podczas przygotowywania budowy podziemnej, np. tworzenia tunelu, rurociągu, schronu itd. 

Rodzaje robót ziemnych 

Podstawowe rozróżnienie robót ziemnych polega na wyszczególnieniu wykopów i nasypów.

• Wykopy. Są to wszelkiego rodzaju prace, które realizuje się poniżej powierzchni ziemi. Te z kolei można rozróżnić na tymczasowe, wąskoprzestrzenne oraz szerokoprzestrzenne. 
• Nasypy. Określenie dla prac realizowanych powyżej powierzchni ziemi. Wytycza się tu nasypy kontrolowane, gdy układa się je warstwami i zagęszcza a także nasypy niekontrolowane. 

Branżowi specjaliści budowlani wyróżniają trzy bardziej szczegółowe rodzaje robót ziemnych. Są to:

• Roboty ziemne podstawowe. Sprowadzają się one do makroniwelacji terenu, wykopów szerokoprzestrzennych i wąskoprzestrzennych oraz nasypów, podsypki, niwelowania i kształtowania terenu.
• Roboty ziemne wykończeniowe. Stosuje się je po to, by przygotować nasyp bądź wykop do ich preferowanych zastosowań. W tym celu wykonuje się wyrównywanie ścian bocznych i dna. Dodatkowo, ma miejsce również profilowanie nasypów i skarp a także wykonywanie wykopów pod ławy fundamentowe a także układanie ziemi roślinnej w darni. 
• Roboty ziemne przygotowawcze. Celem tego typu czynności jest przygotowanie terenu do realizacji właściwych prac budowlanych. W tym celu usuwa się darnie, karczuje się pnie drzew, odprowadza wody powierzchniowe, wytycza budowle ziemne. 

Istnieje też klasyfikacja szczegółowa. Wyróżnia się w niej:

• Wykopy wąskoprzestrzenne. Są to rowy o głębokości większej niż szerokość i długość. Szerokość dna wykopu wynosi maksymalnie 1,5 metra. Tego typu wykopy wykonuje się najczęściej wtedy, gdy nie ma konieczności głębokiego osadzenia budynku. 
• Wykopy szerokoprzestrzenne. Są to rowy szerokości i długości znacznie większej niż głębokość. Szerokość jest większa niż 1,5 metra. Ten typ wykopów wykorzystywany jest wtedy, gdy inwestycja jest prowadzona na mało spoistym gruncie. 
• Wykopy jamiste. Mają one postać otworów, których wymiary są mniejsze niż 1,5 metra zarówno w kontekście szerokości jak i długości. 

Podstawa to BHP! Roboty ziemne przeprowadzane w bezpieczny sposób

Aby roboty ziemne mogły być przeprowadzone w sposób bezpieczny, niezwykle ważne jest dostosowanie się do przepisów BHP. Jakie są przepisy BHP przy robotach ziemnych? Polskie prawo bardzo dokładnie określa wymagania, którym powinni sprostać inwestorzy decydujący się na prowadzenie robót ziemnych.

Jednym z najważniejszych wymogów jest fakt, iż roboty ziemne muszą koniecznie być realizowane na podstawie projektu. Powinien on zawierać wszelkie informacje na temat zakresu prowadzonych robót oraz używanych podczas prac urządzeń. Dodatkowo, kierownik budowy ma obowiązek porozumieć się z odpowiednimi instytucjami nadzorującymi sieci wodociągowe, gazowe, elektryczne, kanalizacyjne, aby możliwe było ustalenie bezpiecznej odległości prowadzenia robót ziemnych od poszczególnych typów instalacji. 

W przypadku, gdy roboty ziemne mają być prowadzone nieopodal takich instalacji, wówczas trzeba realizować je ręcznie. Dodatkowo, trzeba wygrodzić strefę niebezpieczną oraz umieścić stosowane tablice ostrzegawcze w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia niebezpiecznych sytuacji. 

Przed rozpoczęciem realizacji prac inwestor jest zobowiązany do tego, aby przeszkolić wszystkich pracowników z zakresu przepisów BHP. Dodatkowo, wszystkie zatrudnione osoby muszą otrzymać zaświadczenie od lekarza medycyny pracy potwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania określonego typu pracy. 

Jedną z najważniejszych zasad bezpiecznego prowadzenia robót ziemnych jest także stosowanie odzieży ochronnej oraz odpowiednio dobranych narzędzi. Istotna jest też dbałość o weryfikację stanu wykopy i jego zabezpieczenia. Podmiot odpowiedzialny za prowadzenie robót ziemnych musi też jasno określać katalog czynności zabronionych w zależności od specyfiki danej inwestycji. 

Zabezpieczenie wykopu - przepisy regulujące tę kwestię

Zasady BHP przy robotach ziemnych są bardzo jasno określone. Jedna z nich dotyczy tego, jakie powinny być zabezpieczenia wykopów ziemnych. Zabezpieczenie wykopu jest ważne, aby osoby postronne podczas przerw w realizacji prac nie wpadły przez nieuwagę do wykopanej dziury. 

W celu zabezpieczenia wykopu stosuje się balustrady - ich poręcz powinna znajdować się na wysokości wynoszącej co najmniej 1,1 metra. Oprócz tego stosuje się deski krawężnikowe o wysokości 150 centymetrów, które umieszcza się co najmniej 1 metr od krawędzi wykopu. 

Ponadto jeśli zachodzi duże prawdopodobieństwo, że nieopodal wykopu mogą znaleźć się osoby postronne, balustrady trzeba oznakować z wykorzystaniem światła koloru czerwonego na czas nocy. Obowiązkiem inwestora jest także przykrycie wykopu, by zminimalizować ryzyko wpadnięcia do niego przez inne osoby. 

Dodatkowa zasada wskazuje, że w przypadku, gdy wykop przykryto, zamiast balustrad można stosować taśmy bezpieczeństwa. Wytyczne co do ich wysokości oraz odległości są takie same jak w przypadku balustrad. Z kolei w przypadku, gdy z jakiegoś powodu ogrodzenie terenu okazuje się niemożliwe, wtedy obowiązkiem inwestora jest zapewnienie stałego nadzoru na terenie placu budowy. 

Jakie jest bezpieczne nachylenie skarpy wykopu?

Wykopy ze skarpami są stosowane po to, aby zabezpieczyć ściany przed możliwym osunięciem się gruntu. To, jakie dokładnie powinno być pochylenie skarpy, powinno być uzależnione od warunków atmosferycznych, czasu utrzymania wykopu i rodzaju gruntu. 

Aby stosować skarpowanie trzeba jednak się do tego właściwie przygotować poprzez: 

• zadbanie o to, by naruszenia struktury gruntu skarpy zostały usunięte,
• przeprowadzenie prac polegających na stworzeniu spadków odprowadzających odpływ wód opadowych, 
• cykliczną weryfikację wyglądu skarpy po mrozach, deszczach bądź dłuższych przerwach w realizacji wykopów. 

Inwestorzy mają obowiązek ścisłego określenia bezpiecznego nachylenia skarpy w dokumentacji projektowej. Dzieje się tak, gdy prace prowadzi się na osuwiskach, wodnistym gruncie bądź gdy głębokość wykopu jest większa niż 4 metry. 

Bezpieczny kat nachylenia skarpy w przypadku gruntów średnio-spoistych wynosi około 45 stopni. Z kolei na gruntach piaszczystych nasypowych kąt nachylenia skarpy powinien wynosić nie więcej niż kąt stoku naturalnego. 

Składowanie urobku przy wykopie - jak powinno wyglądać?

W przypadku, gdy roboty ziemne są realizowane w ramach wykopu wąskoprzestrzennego oraz prowadzi się transport urobku, inwestor ma obowiązek przykryć wykop z wykorzystaniem szczelnego i odpornego zabezpieczenia. Bardzo ważne w kontekście składowania urobku przy wykopie jest fakt, iż pojemniki do jego transportu mogą być załadowane wyłącznie poniżej górnej krawędzi. 

Istnieją też inne bardzo ważne wytyczne w zakresie składowania urobku przy wykopie. Mianowicie: nie można składować urobku w odległości mniejszej niż 600 metrów od krawędzi wykopu oraz gdy ściany wykopu są budowane i gdy obciążenie urobku znajduje się w doborze obudowy. Oprócz tego, nie można składować urobku w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeżeli wcześniej nie obudowano ścian wykopu. 

BHP przy pracach ziemnych - o jakich jeszcze przepisach należy pamiętać?

O jakich jeszcze zasadach BHP przy pracach ziemnych koniecznie trzeba pamiętać? Oto najważniejsze wytyczne:

• Koparki podczas realizacji prac należy ustawiać w odległości od wykopu wynoszącej minimum 600 metrów poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu. 
• Podczas realizacji prac z wykorzystaniem maszyn trzeba wyznaczać i właściwie oznakować strefę niebezpieczną. 
• Nie ma możliwości przebywania osób między ścianą wykopu a koparką (bezwarunkowo, nawet przy przerwie w pracach).
• Wszystkie stanowiska pracy na powietrzu muszą być odpowiednio oznakowane i wydzielone. Ważne jest też ich zabezpieczenie przed wejściem osób z zewnątrz. 
• Zadaniem inwestora jest stworzenie szybkich dróg ewakuacyjnych na okoliczność wystąpienia pożaru, zalania bądź pojawienia się szkodliwych gazów.
• Na terenie realizacji robót ziemnych trzeba także zapewnić punkt pierwszej pomocy medycznej posiadający szereg niezbędnych środków na wypadek różnych nieprzewidzianych zdarzeń wymagających udzielenia pomocy poszkodowanym.