O czym pamiętać zatrudniając młodocianych?

Osoby niepełnoletnie mogą podjąć pracę przed osiągnięciem pełnoletności. Niekoniecznie musi to być praca w sezonie letnim. Wielu z nich pracuje nie tylko w okresie letnim, ale przez cały rok. W ten sposób uczą się zawodu i zdobywają cenne doświadczenie, które mogą wykorzystać podczas poszukiwania pracy już w dorosłym życiu.

Na jakich zasadach pracodawca może zatrudnić osobę nieletnią? Jakie wynagrodzenie otrzymuje taki pracownik? Ile przysługuje mu urlopu? O tym piszemy w naszym artykule.

Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ kim jest pracownik młodociany;
✔ ile wynosi wypłacane wynagrodzenie oraz jego czas pracy i urlop;
✔ w jaki sposób uzyskać dofinansowanie na kształcenie młodocianego pracownika.

Kim jest pracownik młodociany?

Definicję młodocianego pracownika do polskiego porządku prawnego wprowadza Kodeks pracy (art. 190 ust. 1). Zgodnie z jego zapisami, jest to osoba w wieku od 15 do 18 lat.

Zatrudnianie nieletnich obostrzone jest jednak kilkoma warunkami określonymi w ustawie. Musi on:

• mieć ukończoną co najmniej szkołę podstawową;
• posiadać orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania danej pracy.

Jednym z praw i obowiązków pracownika nieletniego jest obowiązek dokształcania się do ukończenia 18. roku życia.

Zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego, małoletni, który ukończył 13 lat, jest osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność nabywa dopiero z chwilą uzyskania pełnoletności, a więc ukończenia 18. roku życia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy za zgodą sądu opiekuńczego wstąpił w związek małżeński przed ukończeniem 18 lat. W ten sposób uzyskał zdolność do czynności prawnych.

Zatrudnianie nieletnich na umowę o pracę

Zatrudnianie młodocianych w ramach umowy o pracę jest możliwe na czas określony, w celu:

• nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy;
• wykonywania lekkich prac.

Osoba nieletnia bez kwalifikacji zawodowych może zostać zatrudniona tylko w celu przygotowania zawodowego.

Młodocianych w celu przygotowania zawodowego może zatrudnić:

• pracodawca;
• osoba prowadząca zakład pracy w imieniu pracodawcy;
• pracownik uprawniony do prowadzenia przygotowania zawodowego w imieniu pracodawcy;
• pracownik posiadający kwalifikacje wymagane od instruktorów praktycznej nauki zawodu.

Nauka zawodu przez osoby młodociane obejmuje przygotowanie teoretyczne i praktyczne do wykonywania danego zawodu przez okres 36 miesięcy.

Z kolei przyuczenie do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Przy tym warto zaznaczyć, że młodociani uczestnicy Ochotniczych Hufców Pracy mogą być zatrudnieni maksymalnie przez 22 miesiące, do czasu ukończenia szkoły podstawowej.

Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna zostać zawarta na piśmie i zawierać:

• rodzaj przygotowania zawodowego;
• czas trwania i miejsce przygotowania zawodowego;
• sposób przygotowania teoretycznego;
• wynagrodzenie.

O zawarciu umowy z nieletnim pracownikiem należy poinformować wójta, burmistrza lub prezydenta miasta odpowiedniego dla miejsca zamieszkania zatrudnionej osoby młodocianej.

Nauka zawodu i przyuczenie zawodowe kończy się egzaminem. Jego koszt ponosi pracodawca. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu, młodociany otrzymuje potwierdzenie umiejętności w wykonywaniu danego zawodu.

Pracodawca może również zatrudnić młodocianego w ramach umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Nie mogą one jednak zagrażać życiu, zdrowiu i rozwojowi psychofizycznemu, ani utrudniać wykonywania obowiązku szkolnego przez pracownika.

Pracodawca powinien umieścić w regulaminie pracy lub w inny przyjęty sposób następujące elementy:

• wykaz prac wzbronionych młodocianym;
• wykaz rodzaju prac i stanowisk pracy dozwolonych młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego;
• wykaz prac lekkich dozwolonych młodocianym (który następnie musi zostać zatwierdzony przez inspektora pracy).

Zatrudnianie młodocianych wymaga przestrzegania także innych aspektów formalnych, takich jak między innymi:

• zapoznanie pracownika z regulaminem pracy przed rozpoczęciem przez niego pracy;
• przekazanie przedstawicielowi ustawowemu lub opiekunowi informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy wykonywanym przez młodocianego.

Współpraca na zasadzie umowy zlecenia z młodocianym

Zawarcie umowy zlecenia z osobą niepełnoletnią jest dopuszczalne. Konieczna jest jednak zgoda przedstawiciela ustawowego tej osoby, a zatem rodzica lub opiekuna prawnego. Jeśli osoba małoletnia wcześniej uzyskała pełną zdolność do czynności prawnych, zgoda takiej osoby na zawarcie między innymi umowy cywilnoprawnej (a więc także umowy zlecenia) nie jest wymagana.

Zgoda nie musi zostać wyrażona w formie pisemnej – wystarczy, że będzie wyrażona w jakikolwiek sposób dostatecznie ją uzasadniający. Do celów dowodowych jest za to zalecana pisemna forma zgody.

Jeśli firma chce zatrudnić ucznia w charakterze zleceniobiorcy, to z tytułu umowy zlecenia nie będzie on podlegał ubezpieczeniom społecznym ani zdrowotnemu. Jeśli zatrudniana osoba nie posiada statusu ucznia, to będzie ona podlegać ubezpieczeniom obowiązkowym (emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu) i dobrowolnym (chorobowemu). Od przychodów uzyskanych przez takiego pracownika firma musi naliczyć zaliczkę na podatek dochodowy lub odpowiednio pobrać podatek ryczałtowy.

Nieletniemu pracownikowi zatrudnionemu na umowę zlecenie nie przysługuje taki wymiar urlopu, jak w przypadku umowy o pracę. Zleceniodawca ustala czas wolny indywidualnie dla każdego z pracowników.

W przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy może okazać się, że umowa zlecenie zawiera wszystkie istotne elementy dla stosunku pracy. Jeśli młodociany pracownik zażąda wraz ze swoimi opiekunami zmiany umowy zlecenia na umowę o pracę, sąd może orzec, że nastąpiło wykroczenie przeciwko prawom pracownika – firma unikała zawarcia stosunku pracy. Ze względu na prawną ochronę nieletniego i domniemanie jego niewielkiej wiedzy z zakresu prawa ciężko będzie udowodnić, że strony świadomie zawarły umowę zlecenie.

Czy można wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi młodocianemu?

Zgodnie z zapisami art. 196 Kodeksu pracy, nieletniemu pracownikowi można wypowiedzieć umowę o pracę tylko w przypadku:

• ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy;
• reorganizacji zakładu pracy, która umożliwia przygotowywanie zawodowe;
• stwierdzenia nieprzydatności osoby młodocianej do pracy, do której odbywa przygotowanie zawodowe;
• niewypełniania przez osobę młodocianą obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się.

W przypadku wypowiedzenia takiej umowy, należy o tym poinformować przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz szkołę i ewentualnie izbę rzemieślniczą.

Wymiar, rozkład i czas pracy młodocianego pracownika

Wymiar i rozkład czasu pracy pracownika młodocianego ustala pracodawca. Dobowy wymiar czasu pracy pracownika młodocianego poniżej 16. roku życia nie może przekraczać 6 godzin, a pracownika powyżej 16. roku życia – 8 godzin.

Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w szkole.

Harmonogram pracy takiego pracownika jest obostrzony dodatkowymi przepisami:

• w przypadku wykonywania pracy przez młodocianego powyżej 4,5 godziny przysługuje mu 30-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy;
• młodociany nie może wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (zazwyczaj między godziną 22 a 6);
• przerwa dobowa nie może być krótsza niż 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku, a przerwa tygodniowa – 48 godzin.

Wynagrodzenie młodocianych

Wynagrodzenie osób niepełnoletnich, które odbywają przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu, ustala się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. W I kwartale 2020 roku wynosiło ono 5331,47 zł brutto, a w ostatnim kwartale 2019 roku – 5198,58 zł. Młodociany zatrudniony w lipcu 2020 roku otrzymałby zatem odpowiednio:

Młodociany zatrudniony w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy nie może zarabiać mniej niż 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Pracodawca może ustalić pracownikowi młodocianemu wyższe wynagrodzenie niż to określone powyżej.

Dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników

Pracodawcy, którzy zawarli umowę o pracę z młodocianymi pracownikami w celu przygotowania zawodowego, po zakończeniu nauki zawodu lub przyuczeniu do wykonywania określonej pracy i zdaniu przez niego egzaminu, mogą otrzymać dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników. Pomoc pochodzi z Funduszu Pracy.

Wysokość dofinansowania kosztów kształcenia młodocianego pracownika przedstawia się następująco:

Kwoty tego dofinansowania podlegają waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. Ma to jednak miejsce tylko jeżeli wskaźnik ten w roku kalendarzowym poprzedzającym rok, w którym następuje wypłata dofinansowania, wynosi co najmniej 105%.

Dofinansowanie nie wymaga żadnych dodatkowych opłat.

Wniosek o dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianego pracownika należy złożyć w terminie 3 miesięcy od dnia zdania przez niego nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, zaś w postępowaniu odwoławczym – w ciągu miesiąca od dnia otrzymania odwołania.

Aby ubiegać się o takie dofinansowanie, należy złożyć następujące dokumenty:

• wniosek;
• załączniki do wniosku potwierdzone za zgodność z oryginałem;
• kopie dokumentów potwierdzających posiadane kwalifikacje do prowadzenia kształcenia zawodowego młodocianych pracowników przez pracodawcę lub osobę prowadzącą zakład w imieniu pracodawcy albo osobę zatrudnioną u pracodawcy;
• kopię umowy o pracę z młodocianym pracownikiem w celu przygotowania zawodowego;
• kopię dyplomu, certyfikatu lub świadectwa, albo zaświadczenie (oryginał) potwierdzające, że młodociany ukończył naukę zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy i zdał egzamin;
• wypełniony formularz informacji przedstawianych przy ubieganiu się o pomoc de minimis;
• kopie wszystkich zaświadczeń o pomocy de minimis, jakie otrzymał w roku, w którym ubiega się o pomoc, oraz w ciągu dwóch poprzedzających go lat, albo oświadczenia o wielkości pomocy de minimis otrzymanej w tym okresie, albo oświadczenia o nieotrzymaniu takiej pomocy w tym okresie;
• oświadczenie o poniesionych kosztach;
• inne dokumenty/informacje na prośbę organu.

W przypadku uzasadnionych wątpliwości, co do treści przedłożonych dokumentów/informacji, organ ma prawo prosić wnioskodawcę o dokumenty/informacje niezbędnych do ich wyjaśnienia.

Czy młodociany pracownik musi się rozliczać z podatku?

Z uwagi na dosyć niskie wynagrodzenie pracowników młodocianych w okresie nauki zawodu oraz odbywających przyuczenie do wykonywania pracy, zaliczka na podatek dochodowy od uzyskiwanych przez nich przychodów za pracę wynosi 0 zł. Pracownik młodociany zatrudniony przy pracach lekkich uzyskuje wyższe wynagrodzenie. Tym samym zaliczka na podatek dochodowy od uzyskiwanych przez niego dochodów jest wyższa.

Pracodawca, niezależnie od wysokości odprowadzanej od dochodów pracownika zaliczki na podatek dochodowy, musi wystawić PIT-11. To dlatego, że obejmuje on informację o odprowadzonych zaliczkach, a także o uzyskanych przez młodocianego przychodach. Informacje te są niezbędne podatnikowi do złożenia przez niego zeznania rocznego i rozliczenia się z organami podatkowymi.

Urlop młodocianego

Do urlopów wypoczynkowych przysługujących młodocianym pracownikom odnoszą się następujące zasady:

• po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy młodociany ma prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych;
• z upływem roku pracy uzyskuje on prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych – jednak w roku kalendarzowym, w którym młodociany kończy 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat;
• pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych młodocianemu uczęszczającemu do szkoły (jeżeli nie ma on jeszcze prawa do urlopu, to możesz na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych);
• na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, musisz udzielić w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy;
• okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Podsumowanie

Zatrudnienie pracownika młodocianego to rozwiązanie korzystne dla obydwu stron umowy. Pracownik zyskuje doświadczenie oraz wiedzę, którą może wykorzystać na rynku pracy już w dorosłym życiu. Z drugiej strony pracodawca ma możliwość wykształcenia i “uformowania” nowego pracownika od podstaw, zgodnie z zasadami i standardami pracującymi w danym zakładzie. Może ponadto ubiegać się o dofinansowanie zwrotu kosztów kształcenia takiego pracownika.