Wraz z podpisaniem umowy o pracę powstaje odpowiedzialność materialna pracownika. Do jej powstania nie jest potrzebne żadne dodatkowe oświadczenie pracownika. Kiedy i w jakim wymiarze pracodawca może obciążyć pracownika za szkodę? Sprawdź w naszym artykule.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ jakie rodzaje odpowiedzialności materialnej spoczywają na pracowniku,
✔ ile wynosi wysokość odszkodowania za dokonaną szkodę,
✔ czy istnieją okoliczności zniesienia odpowiedzialności.
Pracownik podlega dwóm prawom odpowiedzialności materialnej:
• odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
• odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.
Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
Pierwszy typ odpowiedzialności określa art. 114 Kodeksu Pracy. Gdy pracownik wskutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych wyrządził szkodę pracodawcy, ponosi wtedy odpowiedzialność materialną za tą szkodę.
Pracodawca ma prawo pociągnąć pracownika do odpowiedzialności. Musi jednak udowodnić zarówno szkodę, jak i winę pracownika (Art. 116. KP).
Pracownik ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Rzeczywista strata to faktyczne zmniejszenie majątku poszkodowanego pracodawcy, w wysokości różnicy w majątku w stanie przed wyrządzeniem szkody a stanem po jej wyrządzeniu.
Przykład:
Pracownik nieumyślnie uszkodził maszynę, która dawała zyski pracodawcy. Pracownik ponosi odpowiedzialność majątkową za uszkodzoną maszynę – na przykład jej naprawę. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za straty spowodowane brakiem działania uszkodzonej maszyny.
Zgodnie z art. 118. KP jeśli w szkodzie brali udział inni pracownicy, każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody jaką spowodował. Jeśli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy, pracownicy odpowiadają w równych częściach.
Innym przykładem szkody, jaką może dokonać pracownik, jest szkoda wyrządzona osobie trzeciej. Szkoda wyrządzona przez pracownika podczas pracy – wtedy zgodnie z art. 120. KP odpowiedzialność ponosi pracodawca. Oczywiście pracodawca zgodnie z tym samym artykułem może pociągnąć pracownika do odpowiedzialności.
Odstępstwa od odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę
Istnieją okoliczności, które sprawiają, że odpowiedzialność pracownika jest zniesiona. Przesłankami wyłączającymi odpowiedzialność są stan wyższej konieczności, działanie w ramach dopuszczalnego ryzyka, a także fizyczna niemożność wykonania obowiązków, wynikająca z niedyspozycji pracownika, nadmiernego obciążenia pracą w godzinach nadliczbowych itp.(Art. 117. KP)
Odszkodowanie na rzecz pracodawcy
Wyrządzona nieumyślnie szkoda z całą pewnością jest przykrym doświadczeniem dla pracownika. Oprócz stresu, pociąga za sobą odpowiedzialność finansową.
Zgodnie z Kodeksem Pracy, pracodawca dochodzący odszkodowania musi wykazać, że działania pracownika doprowadziły do powstania szkody i mu je udowodnić. Kodeks Pracy nie wymaga, aby okoliczności powstania szkody były udowodnione za pomocą dokumentów. Mogą być one wykazane za pomocą wszelkich środków dowodowych, których wiarygodność i moc dowodową sąd ocenia według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważania zebranego materiału (wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2009 r., III PK 15/2009). Gdy pracownik, działając nieumyślnie, wyrządził pracodawcy kilka szkód, każdą z nich pracodawca musi udowodnić odrębnie.
Zgodnie z art. 119 KP odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Przykład:
Pracownik zatrudniony w firmie handlowej, nieumyślnie spowodował zniszczenie towarów. Szkodę oszacowano na kwotę 8000 zł. Pracownik nie zaprzeczył swojej winie.
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2000 zł brutto. Wyliczenia wysokości odszkodowania powinny więc wyglądać następująco:
3 x 2000 zł = 6000 zł.
Ponieważ 3-krotność pensji jest niższa od oszacowanej straty, pracownik zapłaci odszkodowanie w wysokości 6000 zł.
Po ustaleniu wysokości odszkodowania pracodawca dokonuje potrąceń wynagrodzenia, jednak nie może ono naruszyć równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniach składkowo-podatkowych, czyli tzw. kwoty wolnej. Gdy pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota wolna ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru etatu.
Co ważne, tego rodzaju potrącenie należy do tzw. potrąceń dobrowolnych na rzecz pracodawcy. Jeśli pracownik nie godzi się na pomniejszanie jego wynagrodzenia z tytułu odszkodowania, pracodawcy pozostaje jedynie wystąpić z pozwem do sądu.
Sprawa przedstawia się znacznie prościej, jeśli pracownik wyrządzi szkodę umyślnie. Jest wtedy obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.
Wina umyślna istnieje wówczas, gdy pracownik naruszając obowiązki, chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy (zamiar bezpośredni), bądź przewiduje możliwość spowodowania szkody i godzi się na to (zamiar ewentualny).
Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone
Drugi rodzaj odpowiedzialności, jaki spoczywa na pracowniku, to odpowiedzialność za powierzone mienie. Zgodnie z art. 124 KP mieniem mogą być:
• pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
• narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.
Prawidłowe powierzenie mienia polega na jego wydaniu na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem, czy poprzez spis z natury.
Zgoda pracownika zazwyczaj zawarta jest w umowie o pracę lub w odrębnej umowie o odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie.
W przeciwieństwie do szkody wyrządzonej pracodawcy, szkoda mienia powierzonego pociąga pracownika do odpowiedzialności w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy szkoda powstała z winy umyślnej, czy też nieumyślnej.
Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli udowodni, że szkoda w mieniu powierzonym powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.
Przyczynami niezależnymi mogą być takie okoliczności jak, np.kradzież dokonana przez osobę trzecią, niedostateczne zabezpieczenie przed dostępem osób z zewnątrz, brak właściwej organizacji pracy.
W przypadku powierzenia wspólnego mienia kilku pracownikom, ponoszącą wówczas wspólną odpowiedzialność materialną względem powierzonego mienia.
Sprawdź też artykuły na Firmove.pl:
1) Stawka godzinowa 2023 – jak się zmieniła i ile wynosi?
2) Jak samodzielnie rozliczać ryczałt krok po kroku?
3) Zaświadczenie o niezaleganiu w Urzędzie Skarbowym – kiedy może być potrzebne?
