Prawo cywilne

Prawo cywilne określa stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa. Ma zastosowanie do osób fizycznych i osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Co to jest prawo cywilne? Co reguluje to prawo? Jakie zasady kształtują jego funkcjonowanie? Sprawdź, jakie podstawowe informacje musisz znać na ten temat.

Czym jest prawo cywilne?

Prawo cywilne jest jedną z najważniejszych gałęzi prawa. Jego głównym źródłem jest ustawa z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).

Świadomość praw i obowiązków stanowi ochronę przed ewentualnymi konsekwencjami naszych poczynań, a znajomość prawa cywilnego często przydaje się w codziennym życiu. Co między innymi opisuje prawo cywilne? Rodzaje umów, zasady kupna i sprzedaży czy regulacje dotyczące zatrudnienia na umowę o dzieło. Dzięki jego regulacjom możemy przykładowo:

• wynająć mieszkanie,
• dokonać darowizny,
• nabyć prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia po wypadku,
• dokonać potrącenia wierzytelności,
• zawrzeć umowę sprzedaży.

Prawo cywilne reguluje stosunki prawne pomiędzy podmiotami prawa prywatnego tj. osobami fizycznymi a osobami prawnymi. Stosunki cywilnoprawne są kształtowane przez różne ustawy. Do najważniejszych możemy zaliczyć:

• ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.),
• ustawę o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.),
• ustawę o własności lokali (Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.),
• prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.),
• ustawę o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.),
• prawo przewozowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1173 ze zm.),
• prawo wekslowe z 1936 r. (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.),
• prawo czekowe z 1936 r. (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.),
• prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.).

System prawa cywilnego dzieli się na:

• działy kodeksowe:
• część ogólna (ogólne zasady prawa cywilnego),
• prawo rzeczowe (reguluje kwestie związane z korzystaniem z dóbr majątkowych),
• prawo zobowiązań (odnoszące się do stosunków prawnych),
• prawo spadkowe (regulujące zasady dziedziczenia),
• działy pozakodeksowe:
  • prawo rodzinne i opiekuńcze (obejmuje regulację małżeństwa, stosunków pokrewieństwa, opieki i kurateli),
  • prawo własności intelektualnej (obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej).

Jakie są zasady prawa cywilnego?

Do najważniejszych idei prawa cywilnego można zaliczyć:

• zasadę nieretroakcji – art. 3 mówi, że „ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że co innego wynika z jej brzmienia lub celu”,
• zakaz nadużywania praw podmiotowych – w myśl art. 5 Kodeksu cywilnego „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”,
• zasadę ochrony osobowości każdego człowieka – zakłada, że dobra osobiste każdej osoby są chronione i niezależnie od sytuacji materialnej, jest równy wobec prawa,
• zasadę ochrony mienia – prawo chroni uprawnienia każdego właściciela m.in. w sytuacji dziedziczenia majątku, w której majątek osoby zmarłej przypada zawsze spadkobiercy ustawowemu lub testamentowemu,
• zasadę autonomii woli – daje swobodę zawierania umów: podmioty prawa cywilnego mogą formować swoje stosunki prawne w granicach prawa,
• zasadę ochrony dobrej wiary – chroni podmiot działający w mylnym lecz usprawiedliwionym przekonaniu o przysługującym mu prawie bądź istniejącym stosunku prawnym.

Kogo obejmuje prawo cywilne?

Podmioty prawa cywilnego to trzy następujące jednostki:

• osoba fizyczna od urodzenia do chwili śmierci (zgon lub uznanie za zmarłego),
• osoba prawna od powstania (wpis do rejestru) do momentu ustania (wykreślenie z rejestru),
• jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, ale posiadające zdolność do czynności prawnych, nazywane ułomnymi osobami prawnymi (od chwili powstania, do okresu ustania). 

Mocne i słabe strony prawa cywilnego

Dzięki prawu cywilnemu możemy zorientować się, w jaki sposób chronione są nasze interesy przy jednoczesnym poszanowaniu praw drugiej strony. Niewątpliwie do jego mocnych stron można zaliczyć:

• jasny i czytelny charakter stosunków cywilnoprawnych (regulacje te mają zastosowanie w sprawach np. sporu lub innych, gdzie niezbędna jest wykładnia na gruncie prawa),
• zapewnienie ochrony podstawowych praw oraz interesów w ramach stosunków cywilnoprawnych,
• zapewnienie równego traktowania z poszanowaniem interesów obu stron (te przepisy zapobiegają nadużyciom i niesprawiedliwym praktykom),
• wprowadzenie wielu pojęć i instytucji (zagadnienia są uniwersalne, przyjmuje się je nie tylko w Polsce, ale i zagranicą),
• bieżące aktualizowanie i dostosowywanie do aktualnych potrzeb społecznych i gospodarczych.

Problemy, jakie mogą wynikać z konstrukcji prawa cywilnego to:

• ograniczenia językowe (prawniczy język uniemożliwia osobom niewykształconym w tym kierunku zrozumienie go),
• ograniczenia czasowe (nieaktualne przepisy do obecnych warunków społeczno-gospodarczych),
• ograniczenia interpretacyjne (interpretacje przepisów różnią się w zależności od sytuacji, niekiedy niezbędna jest pomoc prawnika),
• ograniczenia dotyczące zakresu (nie zajmuje się wszystkimi aspektami prawa cywilnego).