Prokurent i prokura – jaka jest ich odpowiedzialność i uprawnienia?

Prokura jest bardzo popularną instytucją, funkcjonującą w przedsiębiorstwach, szczególnie prowadzonych w formie spółek prawa handlowego. Daje ona wiele możliwości w zakresie reprezentowania podmiotu i podejmowania wiążących czynności prawnych za wspólników lub członków zarządu. Niejednokrotnie prokura mylona jest jednak ze zwykłym pełnomocnictwem. Czym to się różni? Czym jest prokura? Jakie są uprawnienia i odpowiedzialność prokurenta?

Czym jest prokura?

Instytucja prokury została częściowo uregulowana w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025, z późn. zm.), a częściowo w ustawie z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1577, z późn. zm.). Zgodnie z przepisami tej pierwszej regulacji jest to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, udzielonego przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Zakres tego pełnomocnictwa jest bardzo szeroki, ponieważ obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Kto może zostać prokurentem?

Art. 109 Kodeksu cywilnego wskazuje, że prokurentem może zostać wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem pełnoletnia, niepodlegająca ubezwłasnowolnieniu częściowemu lub całkowitemu. Prokurentem nie zostanie osoba prawna, a pod pewnymi warunkami może zostać osoba niepełnoletnia (jeżeli otrzymała pełną zdolność do czynności prawnych poprzez zawarcie związku małżeńskiego).

Możemy mówić o kilku typach prokury. Pierwszym, klasycznym typem jest prokura samoistna (prokura oddzielna). Przedsiębiorca umocowuje tylko jedną osobę na rzecz podmiotu i może ona działać samodzielnie jako prokurent samoistny.

Drugim rodzajem jest prokura łączna. Jej specyfika polega na tym, iż pełnomocnictwa udziela się kilku osobom łącznie. W tym przypadku prokurent będzie mógł podejmować określone czynności tylko z drugim prokurentem lub też wspólnie z członkiem organu zarządzającego firmy lub wspólnikiem, uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.

Trzecią wersją jest natomiast prokura oddziałowa. W tej sytuacji umocowanie prokurenta jest ograniczone wyłącznie do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Prokura samoistna

Jakie uprawnienia ma prokurent?

Zakres uprawnień prokurenta jest niezwykle szeroki. Może on wykonywać praktycznie wszystkie czynności, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa – między innymi zawierać umowy w imieniu przedsiębiorstwa, odstępować od nich, wypowiadać je, składać wiążące oświadczenia, reprezentować firmę przed sądami i organami administracji publicznej. W zasadzie jedynym ograniczeniem jest ewentualne zbycie przedsiębiorstwa (sprzedaż, oddanie do tymczasowego korzystania, obciążanie nieruchomości). W tym przypadku wymagane jest bowiem dodatkowe pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.

Co istotne w kontekście prokury, nie może ona zostać przeniesiona na inną osobę. Prokurent może jedynie ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności. Warto również pamiętać o tym, że prokurent, chociaż ma dużą swobodę i samodzielność, jednak jest w pewnym sensie pełnomocnikiem i powinien wykonywać swoje czynności zgodnie z wolą wspólników spółki oraz członków jej zarządu.

Jaka jest odpowiedzialność prokurenta?

Istnieją spory w doktrynie, dotyczące kwestii odpowiedzialności prokurenta. Jedni twierdzą, że ze względu na zbliżony charakter prokurenta i członka zarządu, powinien on ponosić taką samą odpowiedzialność, czyli idąc za art. 299 Kodeksu spółek handlowych – odpowiadać za wszelkie zobowiązania spółki w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce stanie się bezskuteczna. Drudzy trzymają się jednak literalnego brzmienia przepisu art. 299, który nie wskazuje wprost na jakąkolwiek odpowiedzialność prokurenta. Wydaje się, że ten drugi pogląd obecnie dominuje w doktrynie i orzecznictwie sądów.

Prokurent

Drugim źródłem odpowiedzialności prokurenta mógłby być natomiast obowiązek zgłoszenia upadłości przedsiębiorstwa. W tym zakresie jednak również nie ma zgody w doktrynie i orzecznictwie. Jak wskazuje art. 21 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 2344, z późn. zm.) obowiązek zgłaszania wniosku o ogłoszenie upadłości leży po stronie osób, powołanych do reprezentowania i prowadzenia spraw spółki. Jedni twierdzą, że w ramach tego pojęcia można umieścić prokurenta, drudzy, że absolutnie przepis ten go nie dotyczy.

Wydaje się zatem, że jedynym "pewnym" źródłem odpowiedzialności prokurenta jest przepis art. 415 Kodeksu cywilnego – "kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia". W tym przypadku prokurentowi trzeba jednak udowodnić winę.

Jak ustanowić prokurenta?

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego dla ważności tej czynności, prokura powinna zostać udzielona na piśmie. Regulacje ustawowe narzucają również na przedsiębiorców obowiązek zgłoszenia faktu udzielenia prokury do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej lub rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (w tym przypadku konieczne są formularze KRS Z3 i KRS ZL), jeszcze zanim zacznie on wykonywać swoją funkcję.

Wspomniane zgłoszenie musi określać rodzaj udzielonej prokury i sposób jej wykonywania. Dodatkowo Kodeks spółek handlowych wskazuje, w odniesieniu do spółek, że ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników, mających prawo do prowadzenia spraw spółki. Należy pamiętać również o terminie. Przedsiębiorcy mają na to jedynie 7 dni od dnia powołania prokurenta. Wpis do KRS podlega natomiast opłacie.

Kiedy warto skorzystać z tej instytucji?

Prokura jest bardzo praktyczną formą umocowania innej osoby do reprezentowania przedsiębiorstwa. Jeżeli mamy zaufanie do naszego prokurenta, z pewnością będzie to korzystniejsza opcja, niż klasyczne pełnomocnictwo. Należy jednak pamiętać o wszelkich obowiązkach, ustanowionych w Kodeksie cywilnym i Kodeksie spółek handlowych, dotyczących skutecznego powołania osoby prokurenta.

Czytaj także