Towary podwójnego zastosowania to specjalna kategoria produktów, które mogą być jednocześnie wykorzystywane zarówno w charakterze cywilnym, jak i militarnym. W grupie tej znajduje się wiele innowacyjnych technologii, ale także komputery i elektronika. Zasady obrotu nimi, a zwłaszcza eksport, są ściśle regulowane. W jaki sposób? Sprawdź w naszym artykule.
Z artykułu dowiesz się między innymi:
✔ czym są produkty podwójnego zastosowania;
✔ jak są katalogowane i klasyfikowane;
✔ kto wydaje zezwolenie na obrót takimi produktami.
Niektóre materiały i rozwiązania wykorzystywane w celach wojskowych znajdują również szerokie zastosowanie na rynku cywilnym. Mogą być to produkty używane przez nas codziennie do nauki czy pracy, jak komputery, jednak w rękach specjalisty mogą stanowić broń samą w sobie.
To właśnie od jego charakteru i sposobu wykorzystania w znacznej mierze zależy to, czy np. do wprowadzania przedmiotu na rynek, czy handlu transgranicznego konieczne będą specjalne zezwolenia lub posiadanie koncesji.
Przed przystąpieniem do działania należy więc dokładnie zapoznać się z obowiązującym prawem i zakresem regulacji, odnoszących się do konkretnej grupy towarów. Międzynarodowe porozumienie co do listy konkretnych produktów i związanych z ich obrotem procedur może podlegać dynamicznej zmianie.
Czym są produkty podwójnego zastosowania?
Stosunkowo duża grupa produktów, przede wszystkim związanych z najnowszymi technologiami, oprogramowaniem, rozwojem materiałów czy takimi segmentami rynku jak telekomunikacja, znajduje zastosowanie zarówno na rynku cywilnym, jak i wojskowym. W wielu przypadkach to właśnie rozwój sprzętu wojskowego prowadzi do uzyskania najbardziej innowacyjnych produktów, kierowanych do szerokiego grona konsumentów.
Dzielenie się taką technologią może być jednak zagrożeniem z punktu widzenia polityki bezpieczeństwa i obronności. W przypadku nieograniczonego transferu produkcji tego typu, mogłoby dojść do złamania między innymi ustalanych pakietów sankcji. W związku z tym, towary podwójnego zastosowania wymagają zupełnie innego podejścia, a ich produkcja oraz obrót nimi są regulowane, zwłaszcza jeżeli dotyczy to tranzytu poza granice wspólnoty europejskiej lub innej grupy państw, np. NATO.
Produkty podwójnego zastosowania — katalog
Choć wydaje się, że to stosunkowo niewielka grupa towarów, w rzeczywistości technologii tego typu jest całkiem sporo. Są przy tym w znacznym stopniu wewnętrznie zróżnicowane – niektóre mają znacznie większy potencjał militarny od innych, co przekłada się na konieczność wprowadzenia zwiększonej kontroli.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/82, regulujące produkty podwójnego zastosowania definiuje szczegółowe grupy towarów podwójnego zastosowania wraz ze wskazaniem, w jakim przypadku handel nimi wiąże się z ograniczeniami eksportu poza granice wspólnoty europejskiej, a które produkty są także regulowane w obrocie pomiędzy państwami należącymi do Unii Europejskiej.
Najważniejszą częścią rozporządzenia jest załącznik, który wskazuje konkretne produkty podwójnego zastosowania. Wykaz ten nie jest stały, ale – co zrozumiałe – zmienia się wraz z rozwojem technologii. Załącznik nr 1 wprowadza kontrolny spis towarów i podział na 10 kategorii:
- Kategoria 0 – materiały, instalacje i urządzenia jądrowe;
- Kategoria 1 – materiały specjalne i związane z nimi urządzenia;
- Kategoria 2 – przetwarzanie materiałów;
- Kategoria 3 – elektronika;
- Kategoria 4 – komputery;
- Kategoria 5 – produkty służące do telekomunikacji i ochrony informacji;
- Kategoria 6 – czujniki i lasery;
- Kategoria 7 – nawigacja i awionika;
- Kategoria 8 – urządzenia okrętowe;
- Kategoria 9 – kosmonautyka, aeronautyka, napęd.
Ich wywóz i sprzedaż poza granice Unii Europejskiej wymaga uzyskania odrębnych zezwoleń. Nie ma przy tym znaczenia, czy są to towary nowe, czy używane. Nie można również sprzedawać bez zezwolenia produktu, w odniesieniu do którego technologia podwójnego zastosowania jest istotnym elementem funkcjonowania lub możliwe byłoby np. jej wyodrębnienie.
Jeszcze bardziej restrykcyjnie rozporządzenie podchodzi do produktów podwójnego zastosowania, wyszczególnionych w załączniku numer 4. W ich przypadku posiadanie odpowiedniego zezwolenia jest konieczne nawet w przypadku handlu wewnątrz wspólnoty europejskiej, bez opuszczania jej obszaru celnego.
Tego typu towary podwójnego zastosowania są podzielone na dwie kategorie:
- W pierwszej znajdują się produkty, wobec których istnieje możliwość stosowania krajowego zezwolenia generalnego na handel wewnątrzunijny, w tym produkty technologii zmniejszonej wykrywalności za pomocą odbitych fal radarowych, produkty objęte unijną kontrolą strategiczną, produkty unijnej kontroli strategicznej (kryptoanaliza) oraz produkty technologii rakietowych (MTCR).
- W drugiej umieszczono produkty, w przypadku których nie ma możliwości stosowania krajowego zezwolenia generalnego dla handlu wewnątrz Unii Europejskiej, w tym produkty objęte Konwencją o Zakazie Broni Chemicznej (CWC) czy produkty technologii jądrowej (NSG).
Obrót produktami podwójnego zastosowania — czy potrzebne jest zezwolenie?
Zarówno w przypadku towaru podwójnego zastosowania, jak i produktu, którego istotną częścią jest towar podwójnego zastosowania, konieczne jest uzyskanie zezwolenia na jego wywóz. Najpierw należy jednak sporządzić listę kontrolną, uwzględniającą podane wyżej kategorie oraz 5 dodatkowych grup technicznych:
- w grupie A znajdują się systemy, urządzenia i części składowe
- w grupie B urządzenia testujące, kontrolne i produkcyjne
- w grupie C materiały
- w grupie D oprogramowanie
- a w grupie E technologie.
Każdy produkt, widniejący w załączniku rozporządzenia 2021/821 posiada także osobny numer kontrolny oraz szczegółowy opis, umożliwiający szybkie zweryfikowanie czy podlega on kontroli. W przypadku stwierdzenia takiej konieczności, należy złożyć stosowny wniosek o wydanie zezwolenia do Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wprowadzenie do obiegu czy świadczenie pośrednictwa w obrocie towarów podwójnego przeznaczenia bez odpowiednich zezwoleń jest zagrożone odpowiedzialnością karną.
Klauzula catch-all — co to takiego?
Wskazane wyżej rozporządzenie 2021/821 wprowadza również możliwość zdecydowanie szerszej kontroli produktów, które – nawet jeśli nie są wyszczególnione w załącznikach – mogłyby być np. zmodyfikowane i wykorzystane jako broń lub do jej produkcji. Umożliwia to klauzula catch-all, uprawniająca odpowiednie służby do przeprowadzenia kontroli zgodności, jeżeli istnieje podejrzenie, że towar mógłby zostać wykorzystany w ten sposób.
Co warto podkreślić, przedsiębiorcy zajmujący się obrotem tego typu usługami czy towarami, posiadający świadomość możliwości wykorzystania ich w podwójnym przeznaczeniu, mają obowiązek zgłoszenia tego właściwym służbom.
Eksport towarów podwójnego zastosowania — co warto wiedzieć?
Istnieją trzy rodzaje dokumentów, uprawniających do eksportu towarów podwójnego zastosowania:
- indywidualne zezwolenie dotyczy jednego eksportera oraz konkretnego odbiorcy;
- globalne zezwolenie umożliwia eksport do różnych użytkowników końcowych;
- generalne unijne zezwolenie dotyczy eksportu towarów podwójnego przeznaczenia do określonych krajów, poza wspólnotą europejską.
W przypadku chęci wywozu towarów podwójnego zastosowania, należy złożyć oświadczenie o korzystaniu z zezwoleń lub koncesji, umowy dotyczące obrotu, zgody (o ile są wymagane), które otrzymał importer, a także w przypadku handlu wewnątrz UE certyfikat importowy lub oświadczenie odbiorcy.
