Klauzule abuzywne to bardzo ważne zagadnienie z punktu widzenia konsumenta. W różnych sytuacjach mogą rażąco naruszać jego interesy i prowadzić do nieuczciwych praktyk. Warto zapoznać się bliżej z tematyką klauzul abuzywnych i wiedzieć, jak można się przed nimi chronić.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym są klauzule abuzywne,
- jak rozpoznać klauzule abuzywne,
- kogo dotyczą klauzule abuzywne,
- gdzie najczęściej można spotkać klauzule abuzywne,
- w jaki sposób się przed nimi chronić.
Klauzule abuzywne – czym są i dlaczego są problematyczne?
Klauzulami abuzywnymi nazywane są niedozwolone postanowienia umowne określone w art. 385 Kodeksu cywilnego. Są to postanowienia, na które konsument nie miał wpływu i rażąco naruszają jego interesy, a także kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Zapisy abuzywne dotyczą tylko i wyłącznie umów zawartych między przedsiębiorcą i konsumentem. Precyzyjne ich określenie ma chronić interesy konsumentów, którzy zazwyczaj przy podpisywaniu umów z przedsiębiorcami są w mniej uprzywilejowanej pozycji. Problem ten jest jednak dość powszechny, i każdy konsument może spotkać się z nim przy podpisywaniu najróżniejszych umów.
Warto także wiedzieć, że w sytuacji, w której umowa abuzywna zostanie pozbawiona niedozwolonych postanowień umownych, w dalszym ciągu jest wiążąca dla obu stron. Sam fakt występowania takich zapisów nie powoduje nieważności całej umowy. Sąd może jednak rozstrzygnąć, czy na podstawie usunięcia zapisów można także unieważnić całą umowę.
Umowa abuzywna – jak rozpoznać niebezpieczne zapisy?
Umowa abuzywna to nic innego niż umowa zawierana między przedsiębiorcą a konsumentem, która zawiera w swojej treści chociaż jedną klauzulę abuzywną. Sam fakt istnienia takiego zapisu w umowie nie powoduje nieważności umowy. Do takiego stwierdzenia niezbędna jest decyzja sądu, który musi stwierdzić, czy konkretne postanowienia mogą być uznane za abuzywne.
Rozpoznanie niebezpiecznych zapisów nie jest łatwym zadaniem. Aby dana klauzula była uznana za abuzywną, musi spełnić wszystkie przesłanki zawarte w swojej definicji. Warto wiedzieć, że Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uruchomił Rejestr klauzul niedozwolonych, do którego wpisywane są postanowienia uznane za niedozwolone.
Do 17 kwietnia 2016 roku to Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów decydował o niedozwolonym charakterze klauzul umownych na podstawie postanowień ustalonych prawomocnym wyrokiem. Po nowelizacji Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, postępowania te prowadzi Prezes UOKiK i na podstawie decyzji administracyjnej rozstrzyga, czy dana klauzula może być uznana za abuzywną.
Decyzja Prezesa ma wpływ tylko i wyłącznie na konkretnego przedsiębiorcę, a także wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie tej klauzuli. Konsekwencją takiej decyzji jest zakaz jej dalszego wykorzystywania. Co ważne, na przedsiębiorcę może zostać nałożona także kara pieniężna.
Rejestr klauzul niedozwolonych prowadzony jest na bieżąco. Zawiera następujące informacje:
- numer postanowienia,
- datę wyroku,
- sygnaturę wyroku,
- nazwę powoda,
- nazwę pozwanego,
- datę wpisu,
- branżę.
Na stronie UOKiK można odfiltrować spis po odpowiedniej kategorii i sprawdzić, czy dana umowa nie zawiera niekorzystnych dla konsumenta zapisów.
Jeżeli umowa, którą konsument planuje zawrzeć, nie jest zawarta w rejestrze, a pojawiają się jakiekolwiek wątpliwości dotyczące niekorzystnych zapisów, to najlepszym rozwiązaniem będzie konsultacja z prawnikiem, który przeanalizuje dokument i dokona weryfikacji dotyczących niekorzystnych zapisów.
Postanowienia abuzywne w umowach – najczęstsze przykłady
Klauzule abuzywne mogą dotyczyć najróżniejszych branż. Jako konsument zawierasz z przedsiębiorcami bowiem najróżniejsze umowy w formie pisemnej. Niezależnie od tego, czy jest to umowa z ubezpieczycielem, czy operatorem telefonicznym, nie masz wpływu na możliwość negocjowania treści umowy. Otrzymujesz gotowy jej wzorzec, który albo podpisujesz i przyjmujesz, albo odrzucasz w całości.
Postanowienia abuzywne to temat, który często pojawiał się w kontekście umów frankowych, czyli umów na udzielanie kredytów w szwajcarskiej walucie. W tej sytuacji niedozwolone postanowienia umowne miały postać klauzul waloryzacyjnych, które doprowadzały klientów do utraty pieniędzy.
Bank udzielał klientom kredytów we frankach szwajcarskich, lecz klienci otrzymywali te sumy w polskich złotówkach. Księgowane było jednak zadłużenie w walucie szwajcarskiej, a przeliczanie było dokonywane na podstawie wewnętrznych tabel kursowych banku. Prowadziło to do sytuacji, w której klient nie wiedział, ile wyniosą raty w przyszłości, a także jaka kwota pozostała do spłaty.
To właśnie dzięki klauzulom abuzywnym występującym w tego typu umowach, klienci banków mogą je podważać i pozywać banki o stwierdzenie ich nieważności. Zapisy zawierające podwójne abuzywne klauzule waloryzacyjne spełniają wszystkie przesłanki, aby zostać uznane przez sąd za niedozwolone.
Jak chronić się przed klauzulami abuzywnymi – porady prawne
Klauzule abuzywne mogą także występować w innych umowach. Można je spotkać między innymi w umowach zawieranych z deweloperem. Klauzule abuzywne zawierane są także w regulaminach sklepów internetowych, które w świetle prawa są uznawane za wzorce umowne. To duży problem, ponieważ konsument nie ma żadnego wpływu na treść i formę takiego regulaminu.
Zgodnie z art. 385 Kodeksu cywilnego, w regulaminach sklepów e-commerce za niedozwolone mogą zostać uznane zapisy, które:
- wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie, lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
- uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
- wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości, lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania.
Klauzula abuzywna może znaleźć się także w umowie ubezpieczenia. Przy podpisywaniu polisy oświadczasz, że otrzymałeś i zapoznałeś się z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia, a także akceptujesz je. Oznacza to, że nie masz żadnego wpływu na treść umowy, a firma ubezpieczeniowa sama określa warunki wypłaty odszkodowania w określonych sytuacjach.
W praktyce bardzo ważne jest to, aby czytać i zapoznawać się z umowami i regulaminami, które zamierzasz zawrzeć. Jeśli uważasz, że dana umowa zawiera klauzule abuzywne, możesz zgłosić się do odpowiedniego sądu celem unieważnienia tych klauzul. Co istotne, nie spowoduje to unieważnienia całej umowy. Batalia sądowa może jednak być czasochłonna.
Warto edukować się w tym temacie i dowiadywać więcej o tym, jakie prawa przysługują konsumentom. Wysoka świadomość konsumencka utrudni bowiem firmom wprowadzanie nieuczciwych praktyk. Na blogu ALEO można znaleźć więcej informacji na tego typu tematy.
